Ang gúman ay tawag ng mga Suban-on ng bulubundukin ng Zamboanga sa kanilang epikong-bayan. Ito rin ang pamagat ng epikong-bayan na naitalâ ni Esterlinda Mendoza-Malagar noong 1971 at inawit ni Pilar Talpis. Hábang kinakanta ang Gúman ng Dumalinao, nakatakip ang mukha ni Talpis at nakasara ang mga bintana ng bahay.
Nagsimula ang Gúman ng Dumalinao sa pagpapakilala ng naghaharing pamilya sa Bundok Dliyagn, sina Datu Pombnwa, ang kaniyang asawang si Baysalaga, sina Sampliakn at Tinayobo na bahagi rin ng kanilang kabahayan. Isang araw, may dumating na mga mananakop. Kahit na patuloy na tumataas ang tinitirhang bundok ng kaharian ni Pombnwa, naabot din ito ng mga kalaban. Nagkaroon ng digmaan at natálo ang pamilya ni Pombnwa.
Kung paano niya inilubog ang mambabasa sa kailaliman ng takot at suklam sa “First Trip,” palulutangin naman ito ni Perez sa mapaglarong pakpak ng tawa at halakhak sa pagpapalit ng lagusan ng naratibo mula sa trahedya patungong komedya sa “Second Trip.” Sa “Basted,” halimbawa, naunsiyami ang maaari sanang maging malusog na pag.
Isang lalaki ang dumating, si Sakandal, nang maláman ang nangyari sa Dliyagn. Tinulungan niya ang anak ng datu na si Ba-e ri Dliyagn na bumalik ang lakas at nang malakas na ang anak ng datu, pumunta silá sa bahay ni Pombwa at lumakas ang datu at si Sampliakn. Nang magdalaga na ang anak ng datu, binago ang kaniyang pangalan at tinawag na Pailalm ri Bolak. Samantala, nakipaglaban si Sakandal sa kaharian ng Tomanong. Halos mamatay si Sakandal sa pagod sa pakikipaglaban kung kayâ tinulungan siyá ni Bolak na lumakas sa pamamagitan ng mahiwagang pamaypay. Isang araw, nakatanggap ng balita si Pailalim ri Bolak na may parating na mga kalaban. Sinabi ni Sakandal sa mensahero na dalhin ang isang singsing ngunit bago pa man dumating ang mensahero sa lugar, nauna na ang mga kalaban. Natanggal ang pagkakabuhol ng singsing sa panyo at lumabas si Salilayan, na siyáng lumaban sa mga bagong mananakop. Nang matapos ang labanan, tinanong ni Salilayan kung ano pa ang kaniyang mapaglilingkod sa kaniyang among. Sinabi ni Pailalam ri Bolak na ibigay sa kaniya ang kapangyarihan nitó.
May gúman na tungkol sa ibang kaharian ngunit katulad din ng nangyari sa Dliyagn ang salaysay. Isang lalaki namang nagngangalang Madlawe ang tumulong sa pamilyang natálo. (JGP) (ed VSA)
Ang abaká (Musa textilis) ay isang halamang hemp o napagkukunan ng himaymay. Berde ang mga dahon nitó na kawangis ng dahon ng saging.
Bagaman nakakatulad ang anyo ng saging, madaling makilala ang abaka sa pamamagitan ng ilang katangian nitó. Una, ang dulo ng dahon ng abaka ay mas patulis kompara sa saging. Pangalawa, ang ibabang bahagi ng dahon nitó ay hindi pantay. Pangatlo, ang magkabilâng bahagi ng dahon nitó ay parehong makintab at madulas.
Ang taas ng punòng abaka ay umaabot nang apat hanggang walong metro. Katutubo sa Filipinas ang halamang ito at pinaniniwalaang nagmula sa rehiyong Bicol.
Maraming kapakinabangang pang-ekonomiya ang abaka. Ang mga himaymay o hibla nitó ay hinahabi upang maging tela na ginagamit sa paggawa ng damit o kortina. Ginagawa rin itong lubid, basket, at katulad. Ang himaymay ay makukuha hindi sa mga dahon nitó kundi sa pinakakatawan ng halaman na tinatawag ding saha. Ginagamit din ito sa paggawa ng kilalang papel na kung tawagin ay papel de manila o manila paper.
Ang punòng abaka pati na ang puting himaymay na nagmumula rito ay tinatawag ding ibilaw, labayo, lain, at paguwa. (SAO) (ed GSZ)
(22 Enero 1910-22 Agosto 1981)
Itinanghal na Pambansang Alagad ng Sining sa Pintura noong 1982 si Vicente S. Manansala (Vi·sén·te Es Ma·nan·sá·la). Bahagi siya ng tinaguriang “Thirteen Moderns.” Gaya ng iba pang modernista, pinili ni Manansala na ipakita ang sining gaano man kapangit ang tema o kaligirang kinapapalooban ng kaniyang mga paksa. Protesta ang mga obra niya sa klasikong Amorsolo.
Ang kaniyang unang solong eksibisiyon ay ginanap sa Manila Hotel noong 1951. Nakilala siya sa estilong kubismong naaaninag (transparent cubism)–ang kaniyang mga pigura sa kanilang pinakapayak na hugis heometriko ay nanatiling nakikita sa kanilang kabuuan. Binigyan ng bagong buhay ni Manansala ang kubismo sa pamamagitan ng paggamit sa mga karaniwang kaligirang Filipino at mga katutubong tema sa konteksto ng nagbabagong kalungsuran. Makikita ang ganito sa Jeepneys, Calesa, Planting of the First Cross, Sinigang, Pila sa Bigas, Barong-barong at A Cluster of Nipa Hut. Naging bantog din ang kaniyang obrang nagtatampok sa mga tindera sa Quiapo na nakasuot ng belo. Si Manansala rin ang may likha sa lampas-táong mural sa pader na matatagpuan sa bulwagan ng Philippine Heart Center.
Tumanggap siya ng karangalan sa kaniyang Barong-barong noong 1950 sa eksibisyong ginanap sa Manila Grand Opera House. Tumanggap din siya ng 1963 Republic Cultural Heritage Award at 1970 Patnubay ng Sining at Kalinangan Award mula sa Lungsod Maynila.
Isinilang siya noong 22 Enero 1910 sa Macabebe, Pampanga kina Perfecto Q. Manansala and Engracia Silva. Ikinasal siya kay Hermenegilda Diaz at biniyayaan ng isang supling. Sa murang gulang na 15 ay nag-aral siya sa ilalim ng pangangasiwa ng pintor na si Ramon Peralta sa paggawa ng mga signboard at billboard. Nagtapos siya sa Unibersidad ng Pilipinas, sa School of Fine Arts noong 1930. Nagpatuloy siya ng kaniyang pag-aaral sa Ecole de Beaux Arts sa Montreal, Canada at ilan pang pamantasan sa Estados Unidos at France. Naging ilustrador din siya para sa Philippines Herald at Liwayway at lay-out artist para sa Photonews at Saturday Evening News Magazine noong dekada 1930. Namatay siya noong 22 Agosto 1981. (RVR) (ed GSZ)
Ang Bangsamóro ay tumutukoy sa lunggating kaisahan ng mga Muslim sa iba’t ibang bahagi ng Mindanao, Palawan, at Sabah. Sa kasalukuyan, pangarap itong maitatag sa mga pook sa Basilan, Cotabato, Davao del Sur, Lanao del Norte, Lanao del Sur, Maguindanao, Sarangani, South Cotabato, Sultan Kudarat, Sulu, Tawi-Tawi, Zamboanga del Norte, at Zamboanga Sibugay. Mula ito sa salitang Malay na bangsa na ugat ng salitang Filipino na “bansa” at moro na pangkalahatang tawag ng mga Espanyol sa mga Muslim noong panahon ng Reconquista sa Espanya noong siglo 15.
Naging malaking hadlang ang mga pangkating Muslim sa ganap na pagsakop ng mga Espanyol sa Mindanao. Sa kabila ng mga kampanyang militar, hindi lubusang kinilala ng mga lider Muslim ang kapangyarihang Espanyol bukod sa patuloy na panggugulo sa mga pamayanang Kristiyano na naitatag sa maraming pook ng Mindanao. Nagpatuloy ang ganitong kalagayan hanggang sa panahon ng Amerikano. Isang hiwalay na probinsiyang administratibo ang itinatag para sa mga Muslim at binigyan ng kinatawan ang mga Muslim sa kongreso. Ngunit naging mabigat na trabaho hanggang sa panahon ng Republika ng Filipinas ang integrasyon ng mga Muslim sa bansang Filipino.
Noong dekada 60, nabuo ang ilang grupo ng mga Muslim na laban sa gobyerno ng Filipinas at para sa isang malaya at nakapagsasariling bangsamoro. Pangunahin ang Moro National Liberation Front (MNLF) sa pangunguna ni Nur Misuari, isang propesor sa Unibersidad ng Pilipinas. Noong 1976, napagkasunduan ng MNLF at ng pamahalaan ang pagkilala sa lupain ng mga Muslim bilang isang rehiyong awtonomo sa ilalim ng MNLF-GRPH Tripoli Agreement. Lumikha ito ng hidwaan sa hanay ng mga sang-ayon at hindi sang-ayon sa kasunduan. Sa bisà ng Konstitusyong 1987, nalikha ang isang awtonomong rehiyon para sa mga Muslim na tinawag na Autonomous Region of Muslim Mindanao (ARMM). Noong 1977, tumiwalag sa MNLF ang grupo ni Hashim Salamat at iba pang lider na Muslim at pagdating ng 1984 ay opisyal na itinatag ang Moro Islamic Liberation Front (MILF). Noong Oktubre 2012 napirmahan ang GPH-MILF framework agreement na isang pagkilala ng pamahalaan ng Filipinas sa teritoryo at kapangyarihan ng bagong rehiyong awtonomo ng mga Muslim na tatawaging Bangsamoro. (KLL) ed VSA
Ang vakúl ay isang kasuotang tumatakip sa ulo at likurang bahagi ng katawan upang makanlungan laban sa matinding init ng araw. Isinusuot ito ng kababaihang Ivatan kapag nagtatrabaho sa mga halamanan sa mabatong burol ng Batanes. Tradisyonal itong ginagawa ng kababaihan sa barangay Chavayan, isla ng Sabtang. Mula ito sa pinatuyong dahon ng palmang vuyavoy at maninipis na himaymay ng abaka. Inihahalayhay at itinahi ang mga vuyavoy sa abaka. Kapag suot, nása ilalim nitó ang isang sisidlang backpack na may patigas na yantok at tinatawag na yuvuk. Nása yuvuk ang mga gamit sa paghahalaman. (VSA)
Si Kabunyián, maaari ring Kabunyán, ay bahagi ng katutubong pananampalataya sa rehiyon ng Cordillera sa Hilagang Luzon. Siyá ang pinakadakilang bathala para sa mga Ifugaw, Kalinga, at Tinggian. Para sa mga taga-Bakun, Benguet, si Kabunyian ay naninirahan sa bundok na may gayunding pangalan samantalang para sa mga Ibaloi at Kalanguya, siyá ay naninirahan sa bundok ng Pulag sa pagitan ng Benguet at Ifugao.
Sa isang bersiyon ng mitolohiyang Ifugaw, bumabâ si Kabunyian mula sa langit at nagpakasal sa isang babaeng tagalupa na may pangalang Bángan. Nagkaroon silá ng tatlong anak. Pagkapanganak sa kanilang ikatlo, kinailangan nang bumalik ni Kabunyian sa langit dahil ang kaniyang pagiging diyos ay hadlang sa kaniyang pananatili sa mundo. Napagkasunduan nilá ni Bangan na paghatian ang kanilang mga anak. Si Kabigat, ang panganay na lalaki, ay maninirahan sa lupa kasáma ang kaniyang ina. Si Daungen, ang anak na babae, ay maninirahan sa langit kasáma ang kaniyang ama. Dahil hindi nilá maipasiya kung kanino mapupunta ang pangatlong anak, hinati ni Kabunyian ang katawan ng bunso at ginawang buo ang bawat kalahati. Napunta kay Bangan ang kalahating naging babae at tinawag siyang Bugan. Kasáma ang kanyang kapatid na si Kabigat, silá ang nagparami sa lahi ng tao sa lupa. Napunta kay Kabunyian ang kalahating naging lalaki at tinawag siyáng Lumawig. Sina Lumawig at Daungen ay naging diyos at diyosa sa langit.
Minsang napagpapalit bilang pinakamataas na bathala sina Kabunyian at Lumáwig. Para sa mga Bontok, si Lumáwig ang itinuturing na pinakamataas na diyos. (CID) ed VSA
Kung mag-anak ang ubod ng ugnayang pantao, namumulat ang anak sa katatsulok na ama at ina. Dagdag niyang kasáma ang kapatíd. Lumalaki pa ang mundo ng batà (anak) sa kamag-anak, kapitbahay, kanayon, kababayan. Sa silokohiyang Filipino, ang lahat ng tao na iba sa sarili niya ang kapuwâ at ang ugnayan niya sa mga ito ang naiiralan ng pakikipagkapuwâ. Sa aspektong pangwika, pansinin ang makabuluhang gamit ng unlaping ka- sa lahat ng inuugnayan ng batà hábang lumalaki. Gaya ng kapuwâ (ka+puwa), natututuhan niyang ituring na bahagi ng kaniyang sarili ang ka+patid, ka+mag-anak, ka+lapitbahay, ka+nayon, ka+babayan dahil bahagi ng kaniyang lumalaking sariling daigdig. Pinakamalapit ang kapatid dahil pinutol o pinatíd silá sa iisang inunan ng ina. Ganoon din ang kamag-anak, na mula sa iisang ninunong nanganak. Ang sumunod na mga ugnayan ay naiiralan ng pook na sinilangan o lupang tinubuan.
Isang batayang konsepto sa sikolohiyang Filipino ang kapuwâ dahil pinapatnubayan nitó ang kabuuang ugali at hálagáhan ng tao sa loob ng kaniyang lipunan. Ang praktika nitó, ang pakikipagkapuwâ (o pakikipagkapuwâ-tao), ay isang kodigong moral ng mga kailangang sabihin at ikilos ng tao sa sinilangang lipunan. Sa kabuuan, ginagabayan nitó ang tao tungo sa mabisà at makatuturang pakikipag-ugnayan sa iba, batay sa pagsisikap na maitatag ang kapayapaan at kapanatagan sa kaniyang daigdig. Kasangkapan tungo sa mahusay na pakikipagkapuwâ ang mga tradisyonal na hálagáhang gaya ng pakikisáma, hiya, delikadésa, bayaníhan, at iba pa na natututuhan ng batà sa tahanan at unang kaligiran. (EGN) (ed VSA)
Salitâng Iluko ang dúng-aw na nangangahulugang pagtangis at tumutukoy sa pagpapahayag ng dalamhati dahil nawalan ng mahal sa búhay. Para sa mga Ilokano, nakatutulong ang dúng-aw sa paglalabas ng kanilang saloobin at nakapagpapagaan ng kanilang kalooban.
Sa burol, nagsisimula ang dúng-aw sa mahinàng pag-iyak ng namatayan hanggang sa lumakas nang lumakas ang kaniyang boses. Sinuman ay maaaring magdúng-aw, babae man o lalaki. Maaaring sabayan ito ng iba pang nagnanais maglabas ng hinanakit dahil sa pagkaulila. Minsan, nagmimistulang isang buong koro ang nagdudúng-aw na nadaragdagan ng mga tili at tindi ng paglalabas ng emosyon. Sinasabayan din ang pagbigkas ng nararamdamang pighati ng kakaibang gawain, gaya ng pagtalon sa mabababang bintana o kayâ’y paghampas ng kamay sa dibdib. Kadalasan, natatapos ang dung-aw sa mahinàng pananalita. Ngunit, lingid sa kaalaman ng iba, ang pagtatapos ng dúng-aw ay sanhi ng kapaguran at kung minsan ay nawawalan pa ng malay-tao ang mga gumagawa nitó. Para sa mga mamamayan naman ng Sagada, kinakanta ang dúng-aw hábang nása sangadil o upuang nakalaan sa patay ang yumao. (SJ) (VSA)
Ang Orgánong Kawáyan ng Las Piñas o Las Piñas Bamboo Organ ay idineklara ng Museong Pambansa ng Filipinas bilang Pambansang Kayamanang Pangkultura noong 11 Marso 2004. Sinimulang buuin ito hábang ginagawa ang simbahan ng Las Piñas sa pagitan ng 1816 hanggang 1821. Itinanghal din ang obrang ito ni Padre Diego Cera bilang kaunaunahang organo sa buong mundo na yari sa kawayan (85 porsiyento ang kawayan at 15 porsiyento ang bakal). Gumamit din si Padre Cera ng naga, kamagong, at mulawin bilang kahon at para sa pagbuo ng mekanismo at suporta ng instrumento. May kabuuan itong 1,031 túbo, bagaman hindi lahat ay tumutunog, at 129 sa mga ito ay gawa sa metal. Ang mga túbong nangangailangan ng tunog ng trumpeta ngunit hindi káyang gawin ng kawayan ay ginamitan ng metal na may taginting at tunog ng trumpeta.
Nahirapan si Padre Cera sa paggamit ng kawayan. Para tumibay ang kawayan, mahigit isang taon niyang ibinabaón sa buhanginan sa pampang ng dagat ang mga kawayang napili.
Maraming pinagdaanang kalamidad ang organo. Sa lindol noong 1829, bumagsak ang bubong ng simbahan ng Las Piñas at nabasa ng ulang ang instrumento. Noong 1863, dahil sa malakas na lindol, labindalawang túbo nitó ang nasira at kalahati nitó ay hindi na maaaring komponehin. Noong 1863 at 1872, pinalitan ang mga nasirang túbo ng organo. Noong 1880, pumutok ang Bulkang Taal at kasámang niyanig ang simbahan ng Las Piñas. Isang malakas na bagyo ang bumayo sa Kamaynilaan noong 1882 at muling nadamay ang organo.
Ang isa sa mga malakihang pagsisikap na isaaayos ang organo ay nangyari noong 1973 hanggang 1975. Dinala ito sa Germany noon, sa gawaang Klais Orgel-bau sa siyudad ng Bonn. Ang pagbabalik sa Filipinas ng organo ay naging malaking pagdiriwang bilang pagbabalik ng makasaysayang artifact ng bansa. Naging sentro ito ng taunang pagdiriwang na tinatawag na International Bamboo Organ Festival. Dito, dumadalo ang mga tanyag na organista mula sa iba’t ibang panig ng mundo, gayundin ng iba pang lokal na musiko upang magtanghal ng mga likhang ginagamitan ng organo. (RCN) (ed GSZ)
Ang láwin (Haliastus indus intermedius) ay isang uri ng ibong mandaragit at maninilà ng ibang hayop para kainin. Tinatawag din itong bánog sa ilang lugar sa Filipinas. Kilalá ito sa tawag na hawk sa wikang Ingles, minsan ay tinatawag din itong falcon. Matatagpuan ang ibong ito sa maraming lugar sa buong Filipinas. Mas gusto nilang tumigil malapit sa mga kabayanan, mga lugar na maraming naninirahan, sa mga lugar na malapit sa karagatan, o sa mga tabing ilog, at karaniwang nakadapo sa sanga ng matataas na punongkahoy. Kumakain ito ng isda, sisiw, palaka, at mga insekto.
Pinaniniwalaang iisang uri o magkatulad ang lawin at ang ibong tinatawag na Brahminy Kite na kasama sa pamilyang Accipitridae, at kasama rin ang marami pang ibon tulad ng raptor, agila, buzzard at harrier. Bukod sa Filipinas, matatagpuan ang Haliastus indus sa Sri Lanka, Pakistan, Bangladesh, Indian subcontinent, Timog-silangang Asia at Australia. Ang mga matandang lawin ay may pinaghalòng pulá at kayumangging kulay ng balahibo, putîng ulo at dibdib na nagsisilbing kaibhan nito sa ibang uri ng ibong mandaragit.
Ang mga batàng lawin ay mas matingkad na kayumanggi ang kulay, mas maiksi ang mga bagwis at bilugan ang buntot. Ang panahon ng pagpapalahi ay mula Disyembre hanggang Abril sa Timog Asia. Sa timog at silangang Australia, nangyayari ito mula Agosto hanggang Oktubre, at mula Abril hanggang Hunyo sa hilaga at kanluran. Ang pugad nitó ay yari sa maliliit na sanga at dahon at malimit makita sa iba’t ibang uri ng punongkahoy, karaniwan na sa bakawan. Dalawang itlog na kulay maasul na putî ang produksiyon ng babaeng lawin na may sukat na 52 x 41 mm. Magkatulong ang babae at lalaking lawin sa paggawa ng pugad at sa pagpapakain, ngunit babae lamang ang lumilimlim. Ang ingkubasyon o panahon ng pagpisa sa mga itlog ay tumatagal ng 26 hanggang 27 araw. (SSC) (ed VSA)
(21 Disyembre 1746-12 Marso 1829)
Si Jose dela Cruz (Ho·sé de·lá Kruz) o Huseng Sisiw ay isang bantog na makata at mandudulang Tagalog noong ika-19 na siglo. Dahil sa kaniyang kabantugan, may kuwentong nagpaturo sa kaniyang tumula si Francisco Balagtas bago ito naging popular.
Isinilang siyá noong 21 Disyembre 1746s a Tondo, Maynila kina Simeon dela Cruz, isang cabeza de barangay, at kay Maria Naval. Sa edad na 8, bihasa na siyá sa pagsasalitâ sa Espanyol. Kalaunan ay sumulat siyá sa wikang Latin. Naging kritiko at sensor siyá ng komedyang Tagalog na ipinapalabas sa Teatro de Tondo. Naging kaibigan niya ang mga tagasimbahan dahil sa kaniya ipinasusulat at ipinawawasto ang kanilang sermon at dahil gagap niya ang Bibliya.
Kilalá siyá bilang “Huseng Sisiw.” Ayon kay Hermenegildo Cruz, palayaw niya iyon dahil susulat lámang siyá ng tula kapalit ng sisiw. Ayon naman kay Jose Ma. Rivera, ang palayaw niya ay gáling sa kaniyang hilig kumain ng sisiw. Sinasabing kayâ niyang tumula at bumuo ng dula nang impromptu. Kumalat sa karatig lalawigan ang kaniyang katanyagan. Ang mga nagnanais na maging makata at manunulat noon ay lumalapit sa kaniya upang humingi ng payo at matuto ng sining ng pagtula. Isa na nga dito ay ang naging bantog na si Francisco Balagtas.
Ilan sa mga isinulat niyang tulang liriko ay “Awa sa Pag-ibig,” “Singsing ng Pag-ibig,” “Sayang na Sayang,” at “Oh…! Kaawa-awang Buhay Ko.” Ang ilan naman sa mga isinulat niyang tulang pasalaysay ay ang mga awit at korido na Clarita, Adela at Florante, Flora at Clavela, Doce Pares de Francia, Rodrigo de Villas, at ang popular na Historia Famoso de Bernardo Carpio. Sumulat din siya ng komedya tulad ng La guerra civil de Granada, Hernandez at Galisandra, Reina encantada o casamiento de fuerza, Los dos virreyes o la copa de oro, Principe Baldovino, Conde Rodrigo de Villas, El amor y la envidia, Don Gonzalo de Cordova, Jason at Medea, at Los traidores de la patria. May ulat na namatay siyá noong 12 Marso 1829. (KLL)
Ang Central Luzon State University (Sén·tral Lu·zón Is·téyt Yu·ni·ver·si·tí) o CLASU ay isa sa bantog na unibersidad ng pamahalaan na matatagpuan sa Muñoz, Nueva Ecija. Nagsimula ito bilang Central Luzon Agricultural School sa pamamagitan ng Executive Order No. 10 ng gobernador ng Nueva Ecija James F. Smith noong 12 Abril 1907. Pangunahing layunin nitó ang pagtuturo ng bagong kaalaman sa agrikultura para sa pangangailangan ng bukirin sa Gitnang Luzon. Naging kolehiyo ang paaralan noong 31 Disyembre 1950 sa atas ni Pangulong Elpidio Quirino. Naging unibersidad ng estado (“state university”) ito sa bisà ng Republic Act No. 4067 noong 18 Hunyo 1964.
Noong pang itatag ito ay kinilála sa kombinasyon ng gawaing akademiko at praktikum sa pagtuturo ng agrikultura at sining mekanika. Tinawag itong “ina ng mga paaralang bokasyonal sa agrikultura” sa buong bansa. Bilang kolehiyo, ipinagmamalaki nitó ang pagiging unang kolehiyo ng estado para sa edukasyong pang-agrikultura, inhinyeriyang pang-agrikultura, at onomiyang pantahanan.
Ang CLSU ay may malawak na kampus at umaabot sa 658 ektarya. Narito ang Carabao Center na itinatag ni Pangulong Joseph Estrada para sa pagpapalago ng kaalaman tungkol sa kalabaw. Noong 2001, ang CLSU ang ginamit na Model Agri-Tourism Site for Luzon ng magkasamang Kagawaran ng Agrikultura at Kagawaran ng Turismo. (VSA)
Ang State of the Nation Address (Is•téyt of da Néy•syon Ad·rés) o SONA ay taunang talumpati ng Pangulo ng Filipinas na naglalayong magbalita ng kalagayan ng bansa at maghain ng panukalang hakbang at batas sa Kongreso na pinaniniwalaan niyang kinakailangan. Isinasaad sa Artikulo VII, Seksiyon 23 ng Konstitusyong 1987 ang pagtatalumpating ito ng Pangulo para sa pagbubukás ng Kongreso sa harap ng magkasámang sesyon ng dalawang kamara.
Nagsimula ito noong Panahon ng Komonwelt sa bansa. Ang Artikulo VII, Seksiyon 5 ng Konstitusyong 1935 ay nag-uutos sa Pangulo na magbigay ng talumpati sa Kongreso hinggil sa kalagayan ng bansa at magmungkahi ng mga kinakailangang hakbang para sa bansa. Sa pamamagitan ng mga Commonwealth Act, nagpapalit-palit noon ang petsa ng pagbubukás ng pulong ng Kongreso sa 16 Hunyo, 16 Oktubre, at ikaapat na Lunes ng bawat taón. Si Manuel L. Quezon ang unang nagbigay ng SONA noong 16 Hunyo 1936.
Nang maging Republika ang bansa noong 1946, ginanap ang SONAtuwing ikaapat na Lunes ng Enero. Napalitan ito noong 1973 hanggang 1977 nang ganapin ito sa opisyal na anibersaryo ng pagtatatag ng Batas Militar sa bansa tuwing 21 Setyembre. Dahil binuwag noon ng Saligang Batas ng 1973 ang Kongreso, ang talumpati ay ibinibigay para sa isang asemblea sa Malacañang o sa Luneta. Mula 1979, nagaganap na ang SONA tuwing ikaapat na Lunes ng Hulyo batay sa Konstitusyong 1973 at sa Konstitusyong 1987. Maliban noong 1983 nang maganap ito noong 17 Enero bílang paggunita sa ratipikasyon ng Konstitusyong 1973, at noong 1986 nang hindi nagbigay ng SONA si Pangulong Corazon Aquino. Mula nang maibalik ang Kongreso noong 1987, ginaganap ang SONA sa Batasan Pambansa sa Lungsod.
Ang pangulo na mayroong pinakamaraming SONA ay si Ferdinand Marcos na namunò mula 1965 hanggang 1986. Mayroon siyáng 20 bilang ng SONA. Sumunod sa kaniya si Gloria Macapagal-Arroyo na mayroong 9 na SONA. Nása wikang Ingles ang mga SONA mula noong Komonwelt. Noong 26 Hulyo 2010, sa administrasyon ni Benigno Aquino III, unang pagkakataóng ipinahayag ang SONA sa wikang Filipino. (KLL)
Ang pagtatatag ng isang simbahang Filipino at hiwalay sa kapangyarihan ng Papa sa Roma ay isa sa bunga ng Himagsikang Filipino at bisà ng naunang kampanya para sa sekularisasyon sa panahon ni Padre Jose Burgos. Sa Cavite pa lámang ay hinirang ni Hen. Emilio Aguinaldo si Padre Gregorio Aglipay bilang pinunò ng kapariang Filipino sa kabilâ ng pagtutol ng noo’y Arsobispo Bernardino Nozaleda ng Simbahang Katoliko. Noong 23 Oktubre 1899 nagpatawag ng kumbensiyon ng mga pari si Aglipay upang organisahin silá bilang pambansang simbahan ng Filipinas. Hindi ito nagtagal dahil sa pagkatálo ng hukbong rebolusyonaryo sa Digmaang Filipino-Amerikano. Gayunman, ipinagpatuloy ni Aglipay ang kampanya sa kabilâ ng kawalan ng taguyod kahit mula sa mga Amerikano.
Ipinanganak ang Iglesia Filipina Independiente (Ig·lés·ya Fi·li·pí·na In·de·pen·di·yén·te) sa isang pulong sa Maynila noong 3 Agosto 1901 na ipinatawag ng peryodista’t unyonistang si Isabelo delos Reyes. Naganap ang paghiwalay sa Roma at si Aglipay ang nahalal na Obispo Supremo. Kayâ tinatawag din itong Simbahang Aglipay. Noong Setyembre 1902 nagsimulang manungkulan ang mga paring Filipino ng IFI at noong 18 Enero 1903 opisyal na kinilála si Aglipay bilang Obispo Supremo ng mga natalagang Obispo sa Maynila, Nueva Ecija, Cavite, Cagayan, Isabela, Pangasinan, at Abra. Halos katulad ng Katoliko Romano ang organisasyon ng IFI ngunit hindi kumikilála sa awtoridad ng Papa. (EGN) (ed VSA)
Ang Banco Español-Filipino (Báng·ko Es·pan·yól-Fi·li·pí·no) na itinatag noong 1 Agosto 1851 ang kauna-unahang bángkong itinatag sa Maynila at sa buong Timog-Silangang Asia. Una itong tinawag na El Banco Español de Filipinas de Isabel II. Mula ang pangalan sa ina ng hari ng Espanya noon na si Haring Alfonso XIII. Ito ay naitatag 23 taón pagkaraang ideklara ni Haring Ferdinand VII ang pagtatatag ng isang pampublikong bangko sa Filipinas.
Ang pangunahing gawain ng mga bangko sa bansa noon ay limitado lámang sa mga gawaing pampubliko o obras pias. Subalit sa paglago ng kalakalan sa bansa, nagkaroon ng malaking pangangailangan sa pera at pagpapautang. Layunin ni Haring Ferdinand VII na pataasin ang komersiyo at kalakalan sa bansa sa pamamagitan ng bangkong ito. Pormal na nag-umpisa ng operasyon ang bangko noong 1852 at ito lámang ang may ekslusibong pribilehiyo na makapaglabas ng perang papel noong 17 Oktubre 1854. Ang tawag sa unang inilabas ng perang papel ng bangko ay pesos fuertes o malakas na piso. Ito ay may denominasyong mula 10 hanggang 200 piso. Maaari itong ipalit sa Mehikanong sensilyong ginto at pilak.
Ang unang opisina ng bangko ay nása Casa de la Aduana Real na tinawag ding Intendencia sa loob ng Intramuros. Ito ay pinamahalaan ng dalawang halal na tagapamahalang direktor na nagpapalitan kada taón. Ito ang unang bangkong nagpautang sa pamahalaan para sa pagpapatayô ng isang pampublikong pamilihan.
Pinaikli ang pangalan ng bangko noong 3 Setyembre 1869 at tinawag itong El Banco Español de Filipinas pagkaraang mapatalsik sa kaniyang trono si Reyna Isabel II noong 1868. Subalit noong 1 Enero 1912, pinalitan ito ng pangalan upang mawala ang anumang koneksiyon ng bangko sa Espanya. Tinawag na itong Banco de las Islas Filipinas o Bank of the Philippine Islands. Ang unang sangay nitó ay binuksan sa Lungsod Iloilo.
Sa kasalukuyan, ito ang bangkong may pinakamaraming parangal na natanggap. Noong 2005, 2006, at 2008, ginawaran ito ng The Banker bilang pinakamahusay na bangko sa Filipinas. (AMP) (ed VSA)
gong
Ang gong ay isang tila bilóg at malaking tambol na metal. Pinupukpok ito ng kamay o piraso ng makapal na kahoy upang tumunog. Laganap ito hindi lamang sa Filipinas kundi sa ibang bansa sa Silangan at TimogSilangang Asia at may iba’t ibang gamit, tulad ng pansaliw sa mga awitin, ritwal at sayaw, at pagbabala sa simula o wakas ng isang gawain.
May dalawang pangunahing uri ng gong sa Filipinas. Sa hilagang bahagi ng kapuluan makikita ang mga gong na patag lamang at manipis ang gilid o rim. Isang halimbawa nitó ang gángsa, na karaniwang may iba’t ibang laki upang makabuo ng isang ensemble. Kamay ang ginagamit upang patunugin ang gangsa. Sa katimugang bahagi naman ng kapuluan makikita ang mga gong na may umbok sa gitna at mas malapad na gilid. Ang mga ito ay maaaring nakabitin o nakahilera sa isang lalagyan. Isang halimbawa ng ensemble ng mga gong sa Mindanao ay ang ahong na binubuo ng sampung gong na nakabitin. Sa gong ensemble naman ng mga Magindanaon, nariyan ang kulintang na binubuo ng walong may magkakaiba ng laking gong na nakahilera sa isang lalagyan; gandingan na may manipis na rim, nakabitin at may iba’it ibang laki; agung na siyáng pinakamalaking gong, may pinakamalapad na rim at may pinakamababàng tunog na nalilikha; at ang babandil na maliit din at may manipis na rim. Ang lahat ng gong ng mga Manguindanaon ay pinupokpok ng kahoy. (MJCT) ed VSA
Sa bisa ng Batas Claveria (Ba·tás Kla·vér·ya) na ipinanukala noong 21 Nobyembre 1849, lahat ng Filipino ay kailangang mamili ng apelyido mula sa listahang nasa librong Catalogo Alfabeticos de Apellido. Ipinangalan ang nasabing batas sa tagapagsulong nito na si Gobernador-Heneral Narciso Claveria, tubong-Geronia, Espanya na nagsilbing gobernador-heneral ng Filipinas mula 1844 hanggang 1849. Hangarin ng Batas Claveria na mapadali ang pagpapalaganap ng hustisya, pagsesenso, pagkolekta ng mga buwis, at pagpapabuti ng pamamahala ng kolonya.
Ang nasabing batas ang dahilan kung bakit maraming Filipino sa kasalukuyan ay may mga apelyidong Hispaniko o mga pangalang hinango sa mga halaman, hayop, at pook heograpiko. Bukod dito, karamihan sa mga puweblo o bayan ay hindi nakatanggap ng buong kopya ng Catalogo kundi tig-ilang pahina lamang nito kung kaya’t limitado ang mga apelyidong mapagpipilian. Bunga nito, maaaring malaman kung saang bahagi ng bansa nagmula ang isang Filipino batay sa kaniyang huling pangalan. Halimbawa, sa probinsiya ng Albay, karamihan sa mga tagalungsod ng Tabaco ay may mga apelyidong nag-uumpisa sa letrang “B” habang malimit na ang mga huling pangalan ng mga taga-Polangui ay nag-uumpisa sa letrang “S.”
Ang ibang pamilyang Filipino ay patuloy na gumamit sa kanilang mga katutubong apelyido tulad ng Gatmaitan, Dimagiba, Dimaano, at Batungbakal. Gayunman, ang nasabing patakaran ay nagbunga ng isa sa pinakamalinaw na tatak ng kolonisasyon ng Espanya sa Filipinas. (MBL) (ed GSZ)
Ang Chavacano (Tsa•va•ká•no) o Chabacano ay isang wika sa Zamboanga at ilang bahagi ng Filipinas na may malakas na halòng Espanyol. Sa buong Asia, ito ang nag-iisang wikang creole—isang wikang natural na nabuo sa paghahalò ng mga magulang na wika—na nakabatay sa Espanyol. Ito rin ang isa sa pinakamatandang wikang creole sa buong mundo; nananatili itong buháy at malakas pagkatapos ng mahigit apat na dantaon. Ito rin ang nag-iisang wika na nabuo sa Filipinas na hindi kabilang sa pamilya ng mga wikang Austronesiano.
Nanggáling ang pangalan ng wika sa salitang Espanyol na “chabacano,” na nangangahulugang “mababàng kalidad,” “mababàng uri,” o “payak.” Sa panahon ng Espanyol, itinuturing itong “lenguaje del calle” (wika ng lansangan) o “lenguaje de cocina” (wika ng kusina) ng mga mamamayang nagsasalita ng Espanyol (peninsulares, insulares, mestizos, at ilustrados) bilang pagbubukod nitó sa itinuturing na totoong Espanyol niláng wika.
Mayroong anim na diyalekto ng Chavacano:
Zamboangueño (o Chabacano de Zamboanga) sa Lungsod Zamboanga at mga karatig na lugar sa kanlurang Mindanao. Aabot sa halos 700,000 ang nagsasalita nitó. Ito ang pinakakilaláng uri ng Chavacano sa kulturang Filipino. Sa katunayan, marami sa mga taga-Zamboanga ang tinatawag ang sarili bilang “Chavacano.”
Caviteño (o Chabacano di Nisos at Chabacano de Cavite) sa Lungsod Cavite. Mahigit-kumulang 200,000 ang nagsasalita nitó.
Cotabateño (o Chabacano de Cotabato) sa Lungsod Cotabato. Mahigit-kumulang 20,000 ang nagsasalita nitó.
Davaoeño (o Castellano Abakay at Chabacano de Davao) sa lungsod at rehiyong Davao. Mahigit-kumulang 18,000 ang nagsasalita nitó.
Ternateño (o Chabacano de Ternate at Bahra) sa bayan ng Ternate, lalawigan ng Cavite. Mahigit-kumulang 7,000 ang nagsasalita nitó.
Ermiteño (o Chabacano de Ermita) sa distrito ng Ermita sa Maynila. Wala nang nagsasalita nitó.
Ang mga wikang Chavacano ay pinaghalòng Espanyol (mula sa Espanya at mula sa Mexico, na may impluwensiya ng Nahuatl, ang katutubong Lungsod Zamboanga wika ng mga Aztec) at sari-saring katutubong wika sa Filipinas, tulad ng Tagalog, Hiligaynon, Sebwano, Ilokano, Subanon, at Tausug. Mas ginagamit ito bilang wikang sinasalita kaysa wikang isinusulat, kung kaya’t hindi ganoon karami ang panitikang nakasulat sa Chavacano kung ihahambing sa iba pang pangunahing katutubong wika ng bansa. (PKJ) ed VSA
Ang Táong Tabón ay tumutukoy sa bao ng bungo ng isa sa pinakamatandang tao sa Filipinas na pinaniniwalaang isang babae. Nahukay ang kaniyang labí noong 1962 ng mga kinatawan mula sa Pambansang Museo ng Filipinas sa pangunguna ni Robert Fox. Si Táong Tabón ay isang Homo sapiens sapiens o “Modernong Tao” na may gulang na tinatáyang 20,000 taón. Isa siyá sa mga sinaunang tao na nakarating sa kapuluan sa pamamagitan ng mga tulay na lupa.
Bukod sa bungo, natagpuan din ang panga, ngipin, at binti ng tao sa kuweba ng Tabón sa Lipoon Point, Palawan. Mahalaga ang kuweba sa pag-unawa sa sinaunang kalinangang Filipino. Ipinangalan ito sa ibong “tabón” o Megapode at naglalaman ng mayamang ebidensiya ng nakaraang pamumuhay sa lugar. Kasáma sa mga nakita sa arkeolohikong paghuhukay mula 1962 hanggang 1970 ang mga kasangkapang bato na pinaniniwalaang ginamit sa pangangalap at paghahanda ng pagkain na karaniwang ibon, paniki, baboy, at usa. Sa ibang bahagi ng kuweba natagpuan ang mga banga at palayok na may iba’t ibang hugis, laki, at disenyo na naglalarawan ng kasanayan at kamalayan ng mga katutubo. Batay sa mga nahukay na mga materyal na labí, nanahan ang mga sinaunang tao sa mahabà at magkakaibang panahon sa kuweba mahigit 20,000 taón na ang nakalilipas. (JM) (ed VSA)
Ang awit na Jocelynang Baliwag (Di·yo·se·lí·nang Ba·lí·wag) ay isang awit ng pag-ibig. Ang nakalimbag na bersiyon nito ay inihandog kay Pepita, isang Bulakenya. Ang pagturing dito bílang “Kundiman ng Himagsikan” noong dekada 1890 ay nagpapatunay sa mga haka na ang awit ng pagibig katulad ng kundimang ito ay maaaring tumukoy sa pag-ibig sa Inang Bayan. Banggit nga ni Antonio Molina, “ito ang himig na nagbibigay buhay at gumigising sa kanilang mga alaala noong mga kaligayahang sandali ng pag-uulayaw at pagsusuyuan: wari bagang nababanaag nila sa himig at aliw-iw nito ang larawan ng inang minamahal, kabiyak ng puso o ang mga anak na pinagbuhusan ng paglingap.” Ang titik at himig ng kundiman ay pumupukaw sa damdamin at nagbibigay lakas at tapang upang ipagtanggol ang Inang Bayan. Narito ang titik ng awit:
P – inopoong sinta niring calolowa,
nacacawangis mo’y mabangong
sampaga,
dalisay sa linis, dakila sa ganda,
matimyas na bucal ng madlang ligaya.
E - deng masanghayang kinaluluclucan
ng galac at towang catamistamisan,
hada kang maningning na ang
matunghaya’y
masamyong bulaclac agad sumisical.
P -inananaligan niring aking dibdib;
na sa paglalayag sa dagat ng sakit,
di mo babayaang malunod sa hapis,
sa pagcabagbag co’y icaw ang sasagip.
I -caw nga ang lunas sa aking dalita
tanging magliligtas sa linuhaluha,
bunying binibining sinucuang cusa
niring catawohang nangangyupapa.
T -ang[g]apin ang aking wagas na
pag-ibig,
marubdob na ningas na taglay sa
dibdib,
sa buhay na ito’y walang linalangit
cung di icaw lamang, ilaw niring isip.
A -t sa cawacasa’y ang capamanhican
tumbasan mo yaring pagsintang
dalisay,
alalahanin mong cung di cahabagan
iyong lalasunin ang aba cong buhay.
Mayroong ikalawang bersiyon ang “Jocelynang Baliwag” na binanggit si Molina. Nasa sulat-kamay ito nang matuklasan ni Jose Zulueta. (RCN) (ed GSZ)
Limang kilometrong tulay ang Candaba Viaduct (Kan·dá·ba Va·yá·dak) na tumatawid sa pinak (marshland) ng Candaba, isa sa mga pangunahing pinak ng bansa at may lawak na 32,000 ektarya. Ang viaduct ay uri ng mahabàng tulay o serye ng mga tulay. Isa ang Candaba Viaduct sa mga pinakamahabàng tulay sa Filipinas at bahagi ng North Luzon Expressway (NLEX) na nagdurugtong ng Kamaynilaan at mga lalawigan ng Gitnang Luzon. Tinatahak nitó ang daan sa pagitan ng mga interchange ng Pulilan, Bulacan at ng San Simon, Pampanga.
Pinananatili nitóng nakabukás ang daloy ng trapiko sa NLEX kahit binabahâ ang latian tuwing panahon ng tag-ulan. Mayroon itong apat na lane (dalawang pahilaga at dalawang patimog) at gawa sa aspalto at kongkreto. Idinisenyo ang Candaba Viaduct ng kompanyang Aas-Jakobsen ng Norway at pinangangalagaan ng Manila North Tollways Corporation, ang gumawa at concessionaire ng NLEX. (PKJ) (ed VSA)
(22 Enero 1911-28 Abril 1995)
Isang batikang mandudula, aktor, at direktor sa teatro si Wilfrido Ma. O. Guerrero (Wil·frí·do Mar·yá O Ge·ré·ro). Nagsilbi siyáng katuwang na propesor sa drama sa Unibersidad ng Pilipinas (1947) dahil sa natatanging husay niya sa larangan kahit na hindi nakapagtapos ng kolehiyo. Ang Teatrong Wilfrido Ma. Guerrero ng UP Diliman ay ipinangalan sa kaniya habang siyá ay nabubuhay pa. Postumong iginawad sa kaniya ang Pambansang Alagad ng Sining para sa Teatro noong 1997.
Ang UP Mobile Theater na binuo at idinirihe niya mula noong 1962 ay nakapagtala ng mahigit 2000 pagtatanghal sa iba’t ibang dako ng Filipinas. Nailantad ang bansa sa de-kalibreng dulaan at nagpasulpot ng mga artista, direktor, at mga alagad ng entablado at puting-tábing na tatangan ng papel bilang mahalagang bahagi ng ubod ng teatro at pelikulang Filipino.
Nagsimula siyáng magsulat ng dula sa wikang Ingles noong 1934 hábang estudyante ng Unibersidad ng Pilipinas. Ang “Half an Hour in a Convent” ang kaniyang unang dulang Ingles. Mahigit sa 100 dula ang naisulat ni Guerrero, kabilang ang: “Women are Extraordinary” (1937), “Hate Begins” (1938), “Romance in B. Minor” (1939), “Movie Artists” (1940), “Forever” (1941), “Condemned” (1944), “Frustrations” (1944), “Wow These Americans” (1946), “Perhaps” (1947), “Three Rats” (1948), “Deep in My Heart” (1951), “In Unity” (1953), at “Our Strange Ways” (1953). Ginawaran siya ng Gawad Rizal Pro-Patria (1961), Gawad Araw ng Maynila (1969), at ng Republic Cultural Heritage Award (1972).
Nagmula sa angkang Guererro na prominente sa kultura sa Filipinas, ipinanganak siya noong 22 Enero 1911 kina Dr. Manuel S. Guerrero at Eliza Ocampo. Ang kaniyang ama ay doktor ng mayayamang pamilya sa Maynila at isa sa mahuhusay na manunulat ng sanaysay. Tiyuhin niya ang makatang si Fernando Ma. Guerrero na itinuturing na prinsipe ng lirikong tula sa Espanyol. Pinsan niya sina Leon Ma. Guererro III, ang magkapatid na makatang sina Nilda Guerrero-Barranco at Evangelina GuerreroZacarias, at manunulat na si Carmen Guerrero-Nakpil. Namatay siyáng retirado sa isang bahay sa UP Diliman noong 28 Abril 1995. (RVR)(ed GSZ)
Ang banggéra, o kilala ring banggerahan o pingganan, ay isang nakasudlong na bahagi ng bahay, karaniwang nakakabit sa bintana ng kusina, at nilalagyan ng mga kagamitan sa kusina, mga pagkain at mga sangkap sa pagluluto, at mga nakaimbak na prutas at gulay. Tradisyonal na gawa ito sa kawayan o kahoy, may mga silat ang sahig para paghanayan ng pinggan at para hindi pamahayan ng tubig, may nakabakod na hilera ng tulos upang pagsabitan ng mga baso, at nakabukás sa init at hangin na kailangan sa mabilis na pagpapatuyo ng hinugasang pinggan.
Noong araw, ang banggera ay malimit na may tapayan ng tubig para sa paghuhugas at isa pang sisidlan ng tubig para sa inumin. Ngayong ang banggera ay maaaring sementado, karaniwang may lababo ito at gripo ng tubig. Mainam ang banggera para hindi makaestorbo ang mga pinggan at gamit sa pagluluto. Praktikal din itong taguan ng pagkain para hindi basta masalakay ng pusa o maabot ng mga paslit. (MJCT) ed VSA
Ang ginamós ay isang uri ng pagkaing kilalá sa mga probinsiya sa Kabisayaan at Mindanao. Ito ay gawa sa maliliit na isda at asin na pinaghalò at inimbak sa loob ng maraming araw. Ang ginamos ay ginagawang ulam, sawsawan ng nilagang saging, mangga, at iba pang pagkain, o kayâ ay inihahalò sa mga ulam bilang pampalasa. May pagkakatulad ang ginamos sa karaniwang bagoong na isda ng mga taga-Luzon. Katulad ng bagoong na isda, ang ginamos ay maalat din.
Kadalasan ay dilis ang ginagamit sa paggawa ng ginamos ngunit may gumagamit ng iba pang uri ng maliliit na isda. Ang dami or proporsiyon ng asin at isda sa kombinasyon ay kadalasang nakadepende sa tagagawa nitó. Ang pinaghalòng asin at isda ay tinatakpan sa loob ng sisidlan upang mabulok o dumaan sa permentasyon. Paminsan-minsan itong hinahalò para masigurong pantay na maikalat ang asin. Kapag sapat na ang panahon ng pag-iimbak, na kadalasan ay inaabot ng isang buwan at higit pa, nagiging kulay abo o mas maitim pa ang produkto. Para sa mga hindi pamilyar sa amoy ng ginamos, maaari itong hindi kanais-nais at naihahalintulad sa nabubulok na isda. Sa palengke, inilalakò ang ginamos na nakalagay sa bote o tinatakal mula sa malalaking timba. (MJ) edVSA
Ang tahó ay isang popular na pagkaing Filipino. Gawa ito sa giniling na utaw (soya) na pinakukuluan hanggang sa lumapot at mabuong parang gulaman, at karaniwang hinahaluan ng arnibal at sago. Ipinakilála ng mga Tsino sa Filipinas ang matamis na pagkaing-inuming ito.
Hindi nawawala sa mga lansangan ng bansa ang magtatahô, ang táong naglalako at sumisigaw ng “Tahooooo! Tahooooo!” na may pataas na tinig. Nakapatong sa kaniyang balikat ang mahabang pingga, at nakasabit sa magkabilang dulo nitó ang dalawang baldeng yari sa aluminyo. Nilalaman ng mas malaki ang soya/tofu, at nása mas maliit ang arnibal at sago. May nakasabit ding supot na naglalaman ng mga basong plastik—may mas malaki at mas maliit, depende sa badyet ng kostumer—pero puwede ring gamitin ang baso o tása ng bumibili. Gamit ang isang mababaw na sandok, tatanggalin niya at itatápon sa daan ang hapaw na tubig sa ibabaw ng soya bago sumalok ng ilalagay sa baso. Pagkatapos, gagamit siyá ng mahabà at manipis na sandok upang kumuha ng arnibal at sago na ihahalò nang bahagya sa soya. Marami ang kostumer na hihingi ng dagdag-tamis sa kaniyang taho!
Kadalasan ay may sinusundang ruta ang isang magtatahó, ang ruta na may mga suki siyá at gamay niya ang mga daan at komunidad. Umiikot ang magtataho sa umaga at sa hápon, bagaman may ibang naglalako din sa gabi. Masarap ang tahó lalo kapag mainit, kayâ bagay itong inumin kapag panahon ng tag-ulan o kayâ ay bilang pampagising. (Mataas sa protina ang soya, at siguradong pampagana ang tamis ng arnibal!) Bahagi ito ng almusal at meryenda ng maraming Filipino. Sa Lungsod Baguio, lalo sa Liwasang Burnham, inilalako ang strawberry tahó, na gumagamit ng likidong strawberry sa halip na arnibal. Mayroon ding barayti na tsokolate at buko pandan sa ibang lugar at espesyal na tindahan. (PKJ)
Sa tradisyonal na pagtula, tumutukoy ang tugmâ sa dulong tugma, o ang pagpapareho ng tunog sa dulo ng dalawa o mahigit pang taludtod. May dalawa itong pangkalahatang uri: ang tugmâng patínig at tugmâng katínig. Ang tugmang patinig ay nagtatapos sa alinman sa tatlo: a, e-i, at o-u. Ngunit dapat ding isaalang-alang sa tugmang patinig ang tuldik: magkasáma ang mga salitâng malumay at mabilis; magkasáma naman ang mga salitâng malumi at maragsa ang bigkas. Samantala, nakamihasnan namang hatiin ang mga titik na katinig sa dalawang uri: ang mga titik na b, k, d, g, p, s, t; at ang mga titik l, m, n, ng, r, w, y. Sa pag-aaral ni Rizal, tinawag niyá ang unang grupo na tugmâng malakás; ang ikalawa nama’y tugmâng mahinà.
Sa panulaang Filipino, mahalaga ang magkakatugmang salita hindi lámang sa tunog na nililikha nitó kundi sa pagbibigay-diin sa pahayag ng tula. Karaniwang naipahihiwatig ng isang bihasang makata ang daloy ng kaniyang isip sa pamamagitan lámang ng salansan ng mga susing salitâng pantugma sa loob ng tula. Sa konteksto ng pabigkas na tula, mahalaga rin ang tugmaan bilang kasangkapan sa mabilisang pakikipagtalastasan at pagsasaulo. Sa panig ng madlang tagapakinig, patnubay ang mga pantugmang salita para matandaan at maunawaan niyá ang tula. Ang súkat naman ay ang sangkap ng katutubong tula na tumutukoy sa bilang ng pantig sa bawat taludtod. Isa sa mga unang tumalakay tungkol sa sukat si Gaspar de San Agustin. Aniya, gamitin ang mga sukat na pipituhin at wawaluhin. Nagbigay siyá ng halimbawa ng mga saknong na may tatlo at apat na taludtod bawat isa.
Si Rizal, nitóng ika-19 siglo, ang nag-aral sa sukat na lalabindalawahin. Sa pamamagitan ng isang lektura sa Berlin ay tinalakay niyá ang kahusayan ng paggamit ni Balagtas sa lalabindalawahin at sa hati o caesura sa gitna ng lalabindalawahin. Ang hati ay tumutukoy sa bahagyang pagtigil sa pagbigkas sa pang-anim na pantig ng lalabindalawahing taludtod. (GSZ)
Ang Salígang-Batás ng Filipínas ang kataas-taasang batas ng bansa at batayan ng lahat ng batas at opisyal na kautusang maaaring pagtibayin ng Kongreso at Pangulo. Kalipunan ito ng mga nasusulat na patakarang dapat sundin ng buong bansa. Itinatakda ng Salígang-Batás ang mga bagay na dapat gawin ng estado at pamahalaan para sa mamamayan; at ang mga tungkulin ng mamamayan sa estado at pamahalaan. Isinasaad din nitó ang mga bagay na hindi dapat gawin ng pamahalaan.
Ang “salígang-batás” ay salin ng konstitusyón (constitucion o constitution) sa Espanyol o sa Ingles. Sa kalakhan, ang lahat ng naging salígang-batás ng Filipinas ay naglalarawan ng mga karapatan ng mamamayan at mga pananagutan ng pamahalaan. Itinatakda nitó ang anyo ng pamamahala sa Filipinas at paano pipiliin ang mga pinunò ng bansa. Inilalahad din ng konstitusyon ang mga pangkalahatang patakaran ng estado at ang mga tungkulin at gawain ng mga pangunahing sangay ng gobyerno. Ang salígang-batás din ang batayan ng pagbubuo ng mga lupong konstitusyonal. Ang Konstitusyong Biyak-na-Bato at Konstitusyong Malolos ang mga unang salígang-batás sa Filipinas. Ito ang naging legal na batayan sa pagiral ng rebolusyonaryong pamahalaan ni Heneral Emilio Aguinaldo.
Ang Konstitusyong 1935 ang naging batayan ng Pamahalaang Komonwelt na pinamunuan nina Pangulong Manuel Quezon at Pangulong Sergio Osmeña. Ginamit rin ito ng malayang Republika ng Filipinas mula 1946 hanggang 1972. Nilusaw ang Konstitusyong 1935 nang magdeklara si Pangulong Ferdinand Marcos ng Batas Militar noong 1972. Pinalitan ito ng Konstitusyong 1973 na binalangkas ng isang Kumbensiyong Konstitusyonal noong 1971. Nang malansag ang pamamahala ni Marcos noong 1986 ay kasabay ding nilusaw ang Konstitusyong 1973. Pinalitan ito ng Konstitusyong 1987 na umiiral hanggang sa kasalukuyan. (SMP) (ed VSA)
(30 Disyembre 1840-23 Enero 1897)
Si Federico Faura (Fe·de·rí·ko Fáw·ra) ay isang Heswitang Espanyol at meteorologong nanguna sa pag-aaral ng mga bagyo sa Filipinas. Itinatag niya ang Observatorio Meteorologico de Manila o mas kilalang Manila Observatory.
Isinilang sa Barcelona, Spain, pumasok siyá sa Society of Jesus noong 16 Oktubre 1859. Bilang tugon sa pangangailangan ng isang epektibong warning system para sa mga bagyo, kinuha ng mga Heswita ang imbensiyong universal meteorograph ni Angelo Secchi noong 1869. Nang medestino sa Filipinas, bagaman hindi pa ordenado, ipinahawak na sa kaniya ang Observatorio at binigyan ito ng magandang reputasyon bilang maaasahang tagatukoy ng bagyo. Tinangkilik ng mga tao ang kaniyang buwanang Boletin del Observatorio de Manila. Kinilala rin ang kahalagahan ng idinisenyo niyang aneroid barometer para sa epektibong pag-aaral ng panahon.
Isa siyá sa mga gurong kinagiliwan ni Jose Rizal sa Ateneo de Manila. Nang magbalik si Rizal sa Filipinas noong 1877, matapos mailathala at kumalat ang kaniyang Noli Me Tangere, binisita niya sa Ateneo si Padre Faura. Nagkaroon sila ng pagtatalo na nauwi sa pagpuputol ng pari ng kanilang ugnayan. Nang ipiit si Rizal sa Fort Santiago noong 29 Disyembre 1896, isa si Fauraya sa mga pinahintulutang bumisita sa bayani.
Sinasabing noong umaga ng 30 Disyembre 1896, ang kaniyang kaarawan at araw din ng pagbaril kay Rizal, ipinag-utos niya sa kaniyang tagapagalaga na dalhin siyá sa azotea ng Ateneo dahil natatanaw mula doon ang Luneta. Mayroon siyáng malubhang sakit noon ngunit pinilit na bumangon upang matunghayan ang hulíng sandali ng kaniyang mahal na estudyante. At nang umalingawngaw ang putok ng baril, lumuluha niyang ipinag-utos na dalhin siyá pabalik ng kaniyang kuwarto. Makalipas ng halos tatlong linggo, pumanaw siyá. Ipinangalan sa kaniya ang kalyeng malapit sa Observatorio. (KLL)
Ang bundók ay isang anyong lupa, isang likas na pag-alsa ng rabaw ng mundo na ang taluktok ay nakataas nang malaki sa paligid na lawas ng lupa at malaki kaysa gulód. Nagmumula sa mga bundok ang karamihan ng tubig sa mga ilog kayâ isang halaga ito ng mga bundok sa pamumuhay ng mga tao. Dahil sa bulkanikong pinagmulan, bulubundukin ang karamihan sa mga pulo ng Filipinas Marami sa mga bundok ng bansa ay mga bulkan, na siyáng bútas ng lupa na nilulusutan ng lava, abo, at gas.
Ang pinakamataas na pook sa bansa ay ang tuktok ng Bundok Apo sa Mindanao (2,954 metro), na sinusundan ng tuktok ng Bundok Pulag sa Luzon (2,842 metro). Kabilang din sa mga pangunahing rurok ng Filipinas ang mga bundok at bulkan ng Arayat, Banahaw, Bulusan, Data, Dulangdulang, Guiting-Guiting, Halcon, Hibok-Hibok, Iraya, Iriga, Isarog, Kalatungan, Kanlaon, Kitanglad, Makiling, Mantalingajan, Mariveles, Masaraga, Mayon, Natib, Pinatubo, Ragang, Samat, Sumagaya, at Taal.
Ilan sa mga bundok sa nasabing listahan ay kabilang sa mga bulubundukin. Halimbawa ng mga ito ang Bulubunduking Caraballo sa gitnang Luzon, Cordillera sa hilagang Luzon, Kalatungan sa hilagang Mindanao, Kitanglad sa hilagang Mindanao, Zambales sa kanlurang Luzon, at Sierra Madre sa hilagang-silangang Luzon. Ang hulí ang pinakamahabang bulubundukin sa Filipinas.
Dahil na rin sa di-patag na lupain at klima, madálang gamitin ang mga bundok para sa agrikultura at mga pamayanan. Natatangi kung gayon ang Cordillera sapagkat hinubog ng mga pangkating etniko nitó ang mga dalisdis upang maging payyo/payaw/payew (”rice terraces” sa Ingles) para mapagtaniman ng palay, at sapagkat dito rin matatagpuan ang pinakabantog na mabundok na lungsod sa bansa, ang Baguio. Kadalasang ginagamit ang mga bundok para sa pagmimina, o kaya naman bilang pook bakasyunan o pook libangang tulad ng mountaineering. Mahalaga din ang mga bundok ng Filipinas sapagkat matatagpuan dito ang marami sa nalalabing birheng kagubatan at mga pambihirang uri ng halaman at hayop.
Pumasok na rin ang salitang ”bundok” sa wikang Ingles bilang ”boondock,” na siyang napulot ng mga Amerikano sa kanilang pakikisalamuha sa mga Filipino. (PKJ) ed VSA
Lutong gulay ang láing dahil tangkay at dahon ng gábe ang pangunahing sangkap. Ngunit ginagataan ito, nirerekaduhan ng siling labuyo, at hinahaluan ng daeng na isda o karne ng baboy. Tinatawag itong pangát sa Kabikulan. Dahil sa gatâ ng niyog, lutuin itong tiyak na mula sa pook na maniyugan na gaya ng Timog Katagalugan at Kabikulan.
Mabibili ito sa umaga na nakadobleng bálot ng dahon ng gabe at itinali sa hugis na kuwadrado ang bawat pakete.
Isa pang dahon na iniluluto din sa gatâ ang lubílúbi. Nagkalat ang halamang ito sa Kabikulan. Wika nga sa isang kantang pambatà upang ilarawan ang lubílúbi at upang ipagmalaki na nakakain ito sa buong taón:
Sa Nanay si Tatay nagtanom nin kangkong
Ang lawas bayabas, ang dahon bayasong
Namunga nin kahel, masiramon:
Enero, Pebrero, Marso, Abril, Mayo,
Hunyo, Hulyo, Agosto,
Setyembre, Oktubre, Nobyembre, Disyembre, Lubílúbi.
Magpakulo sa palayok ng mga talbos ng lubílúbi kasáma ng mga piraso ng tuyông isda at gatâ ng niyog. Pagkulo, dagdagan pa ng kakanggata at hinaan ang apoy. Kapag naluto, ang gatâ ng lubílúbi ay malapot at malangis. Anung sarap ilamas sa kanin magdaan man ang bagyo’t pumutok ang bulkan! (DRN) (ed VSA)
Ang ulóg ay bahay na pinagniniigan ng mga babae at lalaking Bontok nása tamang gulang na. Nagsisilbi rin itong pook sa pagliligawan ng mga babae at lalaki. Sinasabing mayroon noong 17 ulog sa Bontok. Ang mga gamit na matatagpuan sa loob nito ay ang ebeg at atag na kagamitang pantulog.
Ang mga babaeng musmos pa ay karaniwang natutulog kasáma ang kanilang lola o ibang kamag-anak na matandang babae hanggang umabot silá sa edad na 13 o 14. Sa naturang gulang ay ililipat na silá sa ulog. Ang mga bahay sa Bontok ay karaniwang walang dibisyon. Dahil dito, ipinadadalá sa ulog ang mga anak na babae. Isa pang dahilan ng pagtira sa mga dormitoryong ito ay hindi maaaring tumira sa iisang bubong ang magkapatid. Kung kayâ kapag ang isang babae ay nása isang partikular na ulog, hindi maaaring magpunta ang kaniyang kapatid na lalaki o mga pinsang lalaki doon. Maaaring piliin ng babae ang ulog na nais niyang tuluyan, kadalasang pinipilì ang ulog na kinaroroonan ng kaniyang mga kaibigan.
Hindi tamang matúlog sa labas ng ulog kapag ang isang babae ay nása edad na ng pag-aasawa. Hindi rin maaaring magligawan at magniig ang babae at lalaki sa labas ng ulog. Ang mga lalaking nais manligaw ay makapipilì ng ulog na nais niláng puntahan. Nagdadala silá ng mga instrumento upang sumaliw sa kanilang awit ng pag-ibig na tinatawag na ayégka. Kapag pinili ng isang babaeng Bontok ang lalaking nais niyang bahagihan ng kaniyang kumot, ipaaalam ito sa kanilang nayon. (KLL)
(s1654-2 Abril 1672)
Si Pédro Calungsód ang ikalawang santong Filipino sa Simbahang Katolika at opisyal na naging kanonisado nitóng 21 Oktubre 2012. Walang tiyak na ulat sa petsa at pook ng kaniyang kapanganakan, bagaman higit na malakas ang pag-ankin sa kaniya ng Ginatilan, Cebu. Wala ring alaala hinggil sa kaniyang anyo, ngunit inilalarawan siyáng nakasuot ng kamisa tsino, may hawak na palaspas ng martir o isang krusipiho, aklat ng katekismo o rosaryo upang katawanin ang kaniyang gawaing misyonero.
Edad 14 taón si Pedro nang mahirang kasáma ng ibang kabataan na akompanyahan ang mga Heswita sa pamumunò ni Fray Diego Luis de San Vitores sa misyon sa Islas Ladrones (naging Marianas, sa karangalan ni Reyna Maria Ana ng Austria na nagtaguyod sa misyon). Mahirap ang búhay sa Ladrones bukod sa malimit dumaan ang bagyo. Dumating sa Guam, ang pinakamalaking isla, sina San Vitores noong 15 Hunyo 1668 kasáma ng 30 sundalo. Mapayapa naman ang panimulang pakikipagugnayan nilá sa mga katutubong Chamorro. Ngunit nagbago ito dahil sa panunulsol ng isang arbularyong Tsino at ginulo ng mga bumaligtad ng pananampalataya ang mga misyonero.
Isa sa mga bumaligtad si Matapang na nagsiklab dahil bininyagan ni Fray Diego ang kaniyang anak. Sinugod ni Matapang at isang katulong ang magkasámang sina Pedro at Fray Diego at hinagisan ng mga sibat. Maliksi namang nailagan ni Pedro ang mga unang sibat. Sinasabing maaari sanang tumakas ang si Pedro ngunit hindi nitó iniwan si Fray Diego hanggang tamaan ng isang sibat sa dibdib. Sinalakay siyá ng kasabwat ni Matapang at tinaga. Walang nagawa si Fray Diego kundi bigyan ng huling sakramento si Pedro bago siyá pinaslang nina Matapang. Hinubdan ang mga biktima, kinaladkad sa dalampasigan, tinalian ng pabigat na bato ang mga paa, at inihagis sa dagat.
Isang taón makaraan, nagsimula ang proseso ng beatipikasyon nina Fray Diego at Pedro. Natigil ito dahil sa sari-saring sanhi. Noong 1981, nahalungkat ang mga dokumento ng kanilang martiryo. Naganap ang beatipikasyon ni San Vitores noong 1985 at dahil dito’y nagbalik sa alaala ng lahat si Pedro. Inumpisahan noong 1994 ang kampanya para sa beatipikasyon at kanonisasyon ni Pedro Calungsod. Naging beatipikado si Pedro noong 2000. Noong Pebrero 2012, pormal na ipinahayag ni Papa Benedict XVI ang kanonisasyon ni Pedro na ginanap noong 21 Oktubre 2012 sa Roma. Ang pista ni San Pedro Calungsod kasabay ni San Diego Luis de San Vitores ay itinakda tuwing Abril 2. (VSA)
(19 Nobyembre 1850-20 Enero 1933)
Pangunahing eskultor at mang-uukit si Isabelo Tampinco (I·sa·bé·lo Tam·pín·ko) at dinadakila sa paggamit ng katutubong imahen sa kaniyang mga obra sa kahoy. Itinaguyod niyá ang katutubong estilong Filipino sa sining pandekorasyon. Gumamit siyá sa kaniyang mga disenyo ng anyo ng bunga (palmera) para sa mga haligi, dahon ng anahaw at saging sa mga detalye, at salá-salá (banig) para sa mga arko at patsada. Ginamit din itong mga disenyo sa paglikha ng kuwadro, bintana, arko, at muwebles.
Isinilang siyá noong 19 Nobyembre 1850 kina Leoncio Tampinco at Justa Lacandola na kabílang sa angkan ni Raha Lakandula ng Tundo. Bagaman hindi mariwasa ang kaniyang pamilya, nakapag-aral siyá sa Escuela de Artes y Oficios sa ilalim ng mga gurong Agustin Saez at Lorenzo Rocha. Mayroon siyáng negosyo sa sining sa kalye Hidalgo at nagtuturo na sa Escuela de Artes y Oficios nang sumiklab ang Himagsikan. Patuloy niyáng nilinang ang kaniyang estilo hanggang yumao noong 20 Enero 1933.
Itinuturing na pinakamahusay na obra ni Tampinco ang mga ukit sa kahoy na ginamit sa Simbahan ng San Ignacio (na nasunog noong mga 1930). Inilahok niyá sa proyekto ang mahigit sa 50 artesanong nakatulong niyá sa paglikha ng mga pigura ng santo, punòng altar, haliging may adorno, nakaarkong kisame, via crucis, at iba pang ukit sa loob ng simbahan. Inilarawan ito bilang “monumentong katumbas ng alinman sa mundo” at “walang kapares” sa “kaakit-akit na likhang-diwa, maadornong ukit, at kaisahan sa sining.” Natunghayan ang ilan pang obra niyá sa Simbahang Santo Domingo sa Intramuros, altar sa simbahan ng Laoag, Ilocos Norte at Mangaldan, Pangasinan (bagaman pawang nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig). Makikita ang mga obrang Tampinco sa Malacañang, Ayuntamyento, at Ateneo de Manila.
Tumanggap si Tampinco ng maraming gawad, kabílang ang ginto at pilak na medalya sa Exposicion General de las islas Filipinas (1887) gintong medalya sa Exposicion Universal de Barcelona (1888), at ginto at pilak na medalya sa Lousiana Purchase Exposition sa Estados Unidos (1904). (RPB) (ed VSA)
Ang bangíbang ay instrumentong pangmusika ng mga Ifugaw na yari sa kahoy, at hinahampas ng kaputol ng kahoy para patunugin. Nagmula ang pangalan nitó sa mismong tunog umanong nalilikha nitó. Karaniwan itong ginagamit sa mga ritwal, tulad kung may seremonya ng paghihiganti. Sangayon din sa tradisyon, karaniwang ang mumbaki lang ang nagpapatugtog nitó sa mga seremonya ng panggagamot o pagluluksa. Ang mumbaki ang táong nagsasagawa ng mga ritwal na panrelihiyon para sa mga Ifugaw.
Maaari ring tumukoy ang bangíbang sa sayaw pandigma ng mga Ifugaw na karaniwang isinasagawa sa mga bayan ng Lagawe, Kiangan, Banaue, Mayaoyao, at Hungduan. Tugon ang bangíbang sa pagpaslang na nananawagan ng paghihiganti, at karaniwang ginagamitan din ng instrumentong bangíbang. Nagsusuot ang mga lalaki at babae ng puláng dahon ng dongla, na ginagamit na palamuti sa pútong at pinaniniwalaang sagrado. Madalas na tanda ito ng pakikidigma. Samantalang papunta sa bahay ng yumao, tumatalon-talon ang mga Ifugaw at iwinawasiwas ang kanilang mga sibat at kalasag samantalang pinatutugtog ang bangíbang. Pagdating sa bahay ng yumao, pinalilibutan nilá ito at sakâ silá pumapalahaw ng “Ha-ha-gui-yoo.” (ECS) ed VSA
Ang singkíl ay isa sa pinakapopular na sayaw na nagmula sa katimugan ng Filipinas. Ang pangalang singkil ay galing sa kadenang suot sa bukong-bukong ng mga taga-Mindanao na may gayon ding katawagan.
May tatlong pangunahing mananayaw dito na gumaganap bilang prinsesa (Gandingan), prinsipe (Darangan), at babaeng nagsisilbing tagapayong ng prinsesa. Hawak ng prinsesa ang pamaypay at makukulay na panyong gawa sa sutla. Ang malikhaing galaw at maneobra ng mga ito sa kamay ng prinsesa at ang mahusay na pag-iwas niyá sa nagpipingkiang kawayan ang tampok ng sayaw. Katulad ng iba pang mga sayaw na Magindanaw, hindi magkaparehang sumasayaw ang babae’t lalaking mananayaw ng singkil. Karaniwan itong sinasaliwan ng kulintangan o grupong pangmusika ng mga gong.
Hango sa epikong-bayan na Darangan ang naratibo ng sayaw na singkil. Sa epiko, kinuha ng mga diwata si Prisesa Gandingan at dinala ito sa isang gubat. Dito, dumaraan si Prinsipe Darangan upang maghanap ng mapupusuang prinsesa. Lilindol sa loob ng gubat, at magbubungguan ang mga punò at bato na isinasalarawan ng pingkian ng mga kawayan sa sayaw. Kaakit-akit at mahinhin ang pag-iwas sa mga ito ni Prinsesa Gandingan, at sa pagkakataóng ito’y makikita siyá ng Prinsipe na siyá namang susunod sa mga hakbang ng pag-iwas sa mga punò at bato.
Ang sayaw ay ginagawa sa gitna ng isang magkahanay na pares ng kawayan na may nakapatong na isa pang magkakrus na pares ng kawayan. Ang ritmo ng pingkian ay regular kompara sa ritmo ng tinikling na isa ring sayaw sa kawayan na pabilis naman nang pabilis. (RCN) (ed GSZ)
Ang harána ay tumutukoy sa tradisyonal na pag-awit ng isang binata sa tapat ng bahay ng dalagang napupusuan. Madalas, may kasáma ang binata— mga kaibigang lalaki na tumutugtog ng gitara para saliwan ang pag-awit ng naghaharana. Karaniwang idinaraos ito sa pagitan ng ikapito at ikasampu ng gabi. Nahahati ito sa tatlong bahagi: pagpapakilala, pagtumbok, at pamamaalam. Ginagawa ito ng mga Tagalog, Kapampangan, Bikolano, Ilokano, at Pangasinan.
Ang pagbubukás ng maliit na siwang ng bintana at pakikinig sa harana ng binata ay sapat nang kapalit sa pagod at puyat para sa isang masugid na manliligaw. Kung susuwertihin at kung may pagtingin din sa binata ang dalagang hinaharana, maaaring paakyatin sa bahay ang nananapatan upang sila ay makapagkuwentuhan. Ang harana ay hindi palaging nagtatapos sa magandang kapalaran. Kung minsan ay sinasabuyan ng likidong mula sa arinola ang nananapatan, at kung minsan, sa mas mainam na kamalasan, ay hindi ito pinapansin ng hinaharana.
Isang sikat na awit para sa harana ang “Dungawin Mo Hirang” na likha ni Santiago Suarez. Narito ang mga titik ng harana:
Irog ko’y pakinggan, awit na mapanglaw
Na nagbuhat sa isang pusong namamanglaw.
Huwag mong ipagkait, awa mo’y ilawit
Sa abang puso kong naghihirap sa pag-ibig.
Dungawin mo, hirang, ang nanambitan,
Kahit sulyap mo man lamang, iyong idampulay.
Sapagkat ikaw lamang ang tanging dalanginan
Ng puso kong dahil sa ‘yo nabubuhay
Sa mga probinsiya, ang harana ay maaari ring magsilbing paraan upang tanggapin ang isang baguhan sa lugar, o sariwain ang mga nakalipas na pagkakaibigan katulad sa mga nangingibang-bayan at nagbabalik.
May iba pang layunin ang harana bukod sa panliligaw. May tinatawag na harana sa manok o harana sa bigas. Dito, ang naghaharana ay humihingi ng manok at bigas o iba pang makakain para sa mga darating na pagdiriwang katulad ng binyag at kasal. (RCN) (ed GSZ)
Ang tadek ang pangkalahatang tawag sa sayaw ng lahat ng katutubong pangkatin sa Bulubunduking Cordillera, lalo na ng mga Tinggian/Itneg, Bontok, at Ibaloy. Isinasayaw ito sa mga pagdiriwang na tulad ng anihan, kasal, kapanganakan, pagtigil ng alitan, matagumpay na paglalakbay, paggunita sa mga nakaraang mahahalagang pangyayari, at bilang pagsuyo ng lalaki sa babae. Natatapos ang sayaw sa paglalapit ng dalawang mananayaw sa isa’t isa, pagyuko, at pagbubuklod ng mga kamay.
Bilang halimbawa, sa mga Tinggian/Itneg ng Abra, umiindak ang mga mananayaw sa saliw ng gong (gangsa), ipinapalakpak na kamay, tinutugtog ang plawta, o pinag-uumpog ang kawayan. Isinasayaw ito sa mga okasyong tulad ng kasal at libing. Malimit na kasáma ang tadek sa isang mas mahabàng seremonya at pagtatanghal na kinalalahukan ng buong komunidad at may kasámang ritwal at awitan, tulad ng pag-awit ng salidummay. Sa isang kasalan, sinasagisag ng pagsasayaw ng tadek ang masayáng pagsasáma ng bagong mag-asawa, at ang pagkakaunawaan ng pares at ng kanilang mga magulang. Sa isang libing, sinasagisag ng pagsasayaw ang pagtatanggal ng lungkot at pagluluksa. (PKJ)
Tulad ng mga kalapit na bansa ng Filipinas sa Asia, may konsepto rin ng dambuhalang ahas o dragon ang mga sinaunang Filipino. Ito ang bakunáwa o lahò. Inilalarawan ito bílang isang higanteng sawá na nakatirá sa dagat, may pakpak, pulahang dila, at bungangang sinlaki ng lawa. Iniuugnay ang bakunawa sa eklipse sapagkat may kakayahan daw itong lumamon ng buwan.
Ayon sa mga mito, ang laho ang may sala kung bakit nag-iisa na lang ngayon ang buwan sa langit. Pitó raw talaga ang nilikhang buwan ni Bathala upang maging tanglaw sa mundo pagsapit ng gabi. Ngunit nilamon ng bakunawa ang anim dahil sa labis na pagkahumaling sa liwanag ng mga ito. Upang pigilan ang laho sa tuluyang paglulon sa natitiráng buwan, itinataboy ito ng mga sinaunang Filipino sa pamamagitan ng paglikha ng ingay. Ito ang dahilan kung bakit laho ang tawag ng mga sinaunang Tagalog sa eklipse. Ngunit hindi ito tumutukoy sa simpleng paglaho o pagkawala ng buwan. Bagkus, inilalarawan nitó ang mismong pagkain ng laho o bakunawa sa buwan gaya ng matatagpuan sa mga talâ ni Francisco de San Antonio sa Vocabulario Tagalo (1620): “cqinain nang Laho ang bouan,” “masaquit ang paglamon ng Laho sa buwan,”,“inaloua nang Laho ang bouan,” at “linamon pala nang Laho ang bouan caya nangamarillim.” Ganito rin ang paglalarawan ng mga sinaunang Bisaya sa eklipse gamit naman ang bakunawa. Matatagpuan halimbawa sa mga talâ ni Alonso de Mentrida hinggil sa bokabularyo ng mga Bisaya ang “binacunauahan ang bulan.
Dahil takót ang mga sinaunang Filipino sa tuluyang paglalaho ng liwanag, nagsilbing tagapaghimatong ng kasamaan at ng kabutihan ang bakunawa: kasamaan dahil panandalian nitóng pinagdidilim o binabantaang magdilim ang paligid, at kabutihan sapagkat muling nagbabalik ang liwanag pagkatapos ng ilang sandaling pagkawala nitó. (BVN) (ed GSZ)
(Guhit ni Angeli Marie Narvaez)
Mula sa salitâng Espanyol na zarzuela, tinatawag na sarsuwéla ang dula na may isa hanggang limang yugto, hinggil sa mga kuwento ng pag-ibig at suliraning pampamilya, at tinatampukan ng mga awit at sayaw. Tinatawag din itong dulàng hinoníhan, dulàng inawítan, dráma-liríko, at operéta.
May ulat na ipinakilála at kinagiliwan ang zarzuela sa Filipinas sa pamamagitan ng dulang Jugar con fuego (Maglaro ng Apoy) na itinanghal ng grupo ni Dario Cespedes sa Maynila noong mga taóng 1879 at 1880. Nang buksan ang Teatro Zorrilla noong 1893, itinuring na itong tahanan ng mga zarzuela; bagama’t itinanghal ang mga zarzuela sa iba’t ibang panig ng bansa. Nakagiliwan ito ng mga edukado’t mariwasang nasuya na sa komédya at naghahanap ng bagong aliwan. Naging pagkakataón ang naturalisasyon ng zarzuela tungo sa sarsuwéla upang itanghal ang pangyayaring higit na tungkol nagaganap sa kasalukuyan sa lipunang Filipino. Isinulat sa Kapampangan ang unang sarsuwéla. Ang maikling dulàng “R.I.P.” ni Severino Reyes, na ipinalabas noong 1902 at tumutudyo tungkol sa dapat na ilibing na bangkay ng komédya, ang hudyat ng lubos na pananaig ng sarsuwela bilang bagong pambansang teatro.
Tinangkilik ng madla ang mga orihinal na sarsuwéla na gaya ng Walang Sugat (1902) ni Severino Reyes; Alang Dios (1902, Walang Diyos) ni Juan Crisostomo Soto sa wikang Kapampangan; Nating (1908) ni Valente Cristobal sa wikang Ilonggo; Natakneng a Panagsalisal (Dakilang Tunggalian) ni Mena Pecson Crisologo, sirka 1911, sa wikang Iluko. Noong mga taóng 1920, napabantog ang mga grupo ni Severino Reyes na Gran Compania de la Zarzuela Tagala at ni Hermogenes Ilagan na Compania Ilagan. Sa grupo ni Ilagan nakilála naman si Atang de la Rama na tinaguriang reyna ng sarsuwéla. Kabilang sa nilabasan niyá ang mga popular na Dalagang Bukid (1919) ni H. Ilagan at musika ni Leon Ignacio, Paglipas ng Dilim (1920) ni Precioso Palma at musika ni L. Ignacio, at Ang Kiri (1926) ni Servando de los Angeles at musika ni L. Ignacio. (JGP) (ed VSA)
Ang taludtód ay tumutukoy sa isang linya ng mga salita sa tula. Taludturan o saknong naman ang tawag sa isang pangkat ng mga taludtod na sumusunod sa isang padron ng tugma at sukat.
Sa panulaang Tagalog, maituturing nang pinakamaikling taludtod ang sumusunod na salawikaing may sukat na aapatin:
Kung di ukol
Di bubukol.
Ngunit may ulat na ang karaniwang sukat ng katutubong tulang Tagalog ay pipituhin at wawaluhin. Pinakamaikli ring taludturan ang may dalawahang taludtod na may isang tugma. Narito ang dalawang halimbawang bugtong:
Bumbong kung liwanag
kung gabi ay dagat.
Isang bugtong na bata
di mabilang ang diwa.
Narito naman ang mga halimbawa ng salawikain:
Mayaman ka man sa sabi
dukha ka rin sa sarili.
Sakit ng kalingkingan,
damdam ng buong katawan.
Sa ngayon, marami nang mas mahabàng sukat ang taludtod. Pinakapopular ang hiram na sukat na lalabindalawahin. Marami na ring bilang ng taludtod sa isang saknong. Pinakapopular ang aapatin at lilimahing taludtod ngunit may gumagawa ng saknong na may walo hanggang sampung mga taludtod. Ang taludtod ay isang uri ng disiplina para sa makata. Para itong molde na dapat niyáng pagkasiyahan ng nais niyáng sabihin. (GSZ)
Ang Gólpong Lingayen (Líng·ga·yén) ay isang lawas ng tubig sa kanlurang bahagi ng isla ng Luzon, sa rehiyong Ilocos. Karugtong nitó ang Dagat Kanlurang Filipinas (Dagat Timog Tsina) at may habang 56 km. Pinaliligiran ito ng mga lalawigan ng Pangasinan at La Union, at ng mga bulubunduking Cordillera at Zambales. Dito bumubuhos ang Ilog Agno, ang isa sa pinakamalaking ilog sa bansa. Matatagpuan sa golpo ang maraming pulo, at ang pinakatanyag sa mga ito ay ang tinatawag na Hundred Islands sa kanlurang Pangasinan. Marami sa mga pulong ito ay maliliit ngunit may iilan ding malaki, tulad ng Cabarruyan at Santiago. Kilalá din ang golpo para sa ilang bahagi ng dalampasigan nitóng mababaw ang tubig, tulad ng sa bayan ng Bolinao.
Ang Lungsod Dagupan sa Pangasinan at Lungsod San Fernando sa La Union ang mga pangunahing pantalan sa golpo, at dito rin matatagpuan ang kabisera ng Pangasinan, ang bayan ng Lingayen. Malaking bahagi ng kabuhayan ng mga pamayanan sa golpo ay pangingisda at paggawa ng asin; sa katunayan, sa asin hinango ang pangalan ng Pangasinan at nanatiling tatak ng identidad ng lalawigan. Matatagpuan din sa pampang ng golpo ang Sual Power Station, ang pinakamalaking planta ng coal sa Filipinas.
Dahil sa mga pantalan at baybaying mainam daungan ng barko, hindi nakapagtatakang mahalaga ang mga ito sa panahon ng digmaan. Halimbawa, naging saksi ang Golpong Lingayen sa paglusob ng mga puwersang Amerikano, Australyano, at Filipino sa mga bayan ng Lingayen at San Fabian. Pagkatapos ng masusing tagumpay at pagpapalaya ng golpo mula sa mga mananakop na Hapon, ginawang supply depot ang golpo bilang suporta sa Labanang Luzon. (PKJ) ed VSA
Ang báyan ay isang sinaunang konseptong politikal. Mula dito sumilang noon pa ang mga konsepto ng namamáyan, mamamayán, at bayáni. Ngunit ang konsepto ng makabáyan ay isinilang lámang sa panahon ng paghihimagsik laban sa kolonyalismong Espanyol. Nagmula ito sa pagkakabit ng unlaping “maka-“ sa ugat na “báyan.” Ang “maka-“ bilang pambuo ng pang-uri ay nagsasaad ng pagkiling o pagpanig, kayâ ang makabáyan ay tumutukoy sa nagmamahal, nagtataguyod, at nakahandang magtanggol sa kapakanan ng sariling bayan. Maaari itong itapat sa patriyótikó (patriotico) ng Espanyol at mahigpit na kaugnay ng paglinang sa pag-ibig sa tinubuang lupa na nagbunsod sa Himagsikang 1896.
Paano ba maging makabáyan?
Sang-ayon sa tinatawag na Kartilya ng Katipunan (popular na tawag sa “Mga Aral ng Katipunan ng mga Anak ng Bayan” na sinulat ni Emilio Jacinto), pangunahing tungkulin ng makabáyan ang pagkilos sang-ayon sa itinitibok ng pag-ibig sa bayan. Nakaugat ito sa pagmamahal ng isang Anak ng Bayan sa kaniyang dangál—ang mataas at matibay na pagpapahalaga ng tao sa kaniyang sarili, at pagmamahal sa kapuwâ. Para kay Jacinto, ito ang mga bukal ng paghahangad ng kalayaan at pagiging demokratiko at makatarungan. Kung mahal mo ang sarili mo at kapuwâ mo Filipino, hindi ka papayag na maapi. Maghihimagsik ka kapag may humamak sa iyong karapatan. Sa kabilâng dako, ito ang patnubay mo upang igálang ang dangál ng kababayan at ipagtanggol ang puri ng kababaihan, anak, at mga mahinà sa lipunan. Ang pag-ibig sa dangal ay nangangahulugan din ng pamumuhay para sa isang “banal at malaking kadahilanan,” pagkakaroon ng hiyâ, “di napaaapi at di nang-aapi,” at “marunong magdamdam at marunong lumingap sa baying tinubuan.”
Nagbabago ang moral na sandigan ng makabáyan sa pana-panahon. Nadadagdag ang higit na kailangan ng bayan mula sa mamamayan bukod sa matapat na pag-ibig sa bayan. Basahin at suriin ang mga tungkulin ng isang makabagong Filipino sa kasalukuyang “Panatang Makabáyan.” (VSA)
Ang buong pangalan ng timpalak pampanitikang ito ay Carlos Palanca Memorial Awards for Literature na binuksan noong 1950 bilang pagalaala ng mga tagapagmana ni Don Carlos Palanca Sr. May layunin itong tumulong sa pagpapaunlad ng panitikan ng Filipinas sa pamamagitan ng pagbibigay ng premyo sa mga manunulat para sa pagpapahusay nilá ng kanilang mga akda; at maging tagapag-ingat ng mga hiyas pampanitikan ng Filipinas at tumulong sa pagpapalaganap ng mga ito, lalo na sa hanay ng mga mag-aaral.
Nagsimula ang timpalak para sa maikling katha sa mga wikang Ingles at Filipino na iginawad noong 1951. Naging matagumpay ang timpalak, kayâ nagdagdag ito ng mga kategorya: dulang may isang yugto noong 1953, tula noong 1963, sanaysay noong 1979, nobela noong 1980, maikling kuwentong pambatà noong 1989, dulang pantelebisyon noong 1990 iskrip pampelikula noong 1994. Noong 1997, idinagdag ang mga dibisyon sa wikang rehiyonal at nagkaroon ng timpalak sa maikling kuwentong Iluko, Sebwano, at Hiligaynon. Marami pang ibang kategoryang binuksan sa paglipas ng panahon bukod sa tumaas ang salaping gantimpala para sa nagwagi.
Sa kasalukuyan, may koleksiyon ang Palanca ng daan-daang nagwaging akda. Nalathala ang mga nagwagi hanggang dekada 80 sa mga antolohiya na ipinamudmod sa mga aklatan. May mga pansariling koleksiyon ng mayakda ang nalimbag na. Marami rin sa mga nagwaging dula ang naitanghal sa entablado. Ang Foundation Library ay nakabukas sa mga mag-aaral at iskolar na nais magsaliksik. Noong 1995, binuksan ang Palanca Hall of Fame na kumikilala sa sinumang limang ulit nagwagi ng unang gantimpala. May 22 awtor nang nagawaran ng Palanca Hall of Fame. Nagsimula rin ng palihan sa malikhaing pagsulat ang Palanca noong 1996. (VSA)
(3 Enero 1915-21 Marso 2009)
Si Genoveva Edroza-Matute (He·no·bé·ba Ed·ró·za Ma·tú·te) ay isang kilaláng kuwentista, mananaysay, at guro sa Filipino.
Isinilang siya sa Maynila noong 3 Enero 1915 kina Anastacio Edroza at Maria Magdalena Dizon. Naging asawa si Epifanio Gar. Matute, ang lumikha ng sikat na programa sa radyo at serye sa telebisyon na Kuwentong Kutsero noong dekada 50. Nag-aral siyá sa Manila North High School (ngayon ay Arellano High School), Philippine Normal School (PNS), Philippine Normal College (PNC na Philippine Normal University ngayon), at University of Santo Tomas. Nagturo siyá nang 46 taon sa mga eskuwelahang Cecilio Apostol Elementary School at Arellano High School, at naging tagapangulo ng Kagawaran ng Filipino sa PNC.
Ang ilan sa mga kinatha niyang maikling kuwento ay “Leave-taking” at “Land of the Bitter” na nailathala sa Manila Post Sunday Magazine at sa Manila Post Monthly. Ngunit higit siyáng kinagiliwan sa kaniyang mga kuwentong nagsusui sa sikolohiya ng batà at hinggil sa karanasan ng guro, gaya ng “Walong Taong Gulang,” “Noche Buena,” “Kuwento ni Mabuti,” at “Paglalayag sa Puso ng Isang Bata.” Nailathala ang kaniyang antolohiya ng maiikling kuwento at sanaysay sa Ako’y Isang Tinig noong 1952; ang ilan pang sumunod na koleksiyon ay nasa Piling Mga Maiikling Kuwento 1939-1992, Sa Anino ng EDSA at Iba Pang Mga Kuwento, at Tinig ng Damdamin. Nakapaglathala din siyá kasama ng kaniyang asawa sa Mga Pagpapahalagang Pilipino sa Mga Akda: Mga Kuwento, Mga Sanaysay, Mga Dula noong 1992.
Nakapagsulat siya ng apat na textbooks bilang awtor at 25 na textbooks bilang co-author, maraming sanaysay, monograp sa panitikan at edukasyon, at artikulo para sa mga magasin para sa mga guro. Ilan sa mga ito ang Piling Maikling Katha ng Huling 50 Taon; Pilipino sa Bagong Panahon kasama si Paz Belvez at Corazon Kabigting; bagong edisyon ng Panitikan sa Pilipinas kasama sina Jose Villa Panganiban at Corazon Torres Panganiban; at 15 Piling Sanaysay.
Kinilala ang husay ng kaniyang pagsusulat at dedikasyon sa pagtuturo ng mga timpalak ng Don Carlos Palanca Memorial Awards 1950s-1960s, Outstanding PNS-PNC Alumna Award noong 1966, Patnubay ng Sining at Kalinangan Award ng Maynila noong 1967; Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas ng Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas noong 1988; at Gawad CCP Para sa Sining noong 1992.
Namatay siyá sa edad na 94 noong 21 Marso 2009 habang natutulog. Inilibing siyá sa Manila North Cemetery. (KLL) ed VSA
Isang kasabihan at ekspresyon ang búhay-alamáng upang ipahayag ang kawalan ng kabuluhan ng búhay ng isang mahirap. Inihahambing ang naturang sitwasyon ng tao sa maliit na alamáng (Acetes spp.), isang lamandagat na hugis hipon, na kapag nahúli at iniahon mula sa tubig ay kumikislot nang malakas at namamatay. Mula ang kasabihan sa salawikaing:
Búhay-alamáng:
Paglukso, patay.
Ang ekspresyon ay tila isang himutok ng nagsasalitâ hinggil sa kawalan ng pag-asa dahil waring wala siyáng nakikitang paraan upang umasenso o lumigaya anuman ang gawing pagsisikap. Sa kabilâng dako, hindi ito purong desperasyon. May kalakip din itong pagtitiwala sa bahalà na, o ang pikitmatang pakikipagsapalaran upang masabi sa sarili na may ginawang mahalaga sa búhay. Upang tulad ng alamáng ay “lumukso” bago namatay. (EGN) (ed VSA)
Ang kalamansî (citrofortella microcarpa) ay isang punò na lumalaki ng 3-5 metro ang taas. Dito sa Filipinas, ito ay tinatawag ding kalamondin o kalamonding, limonsito, sintonis, at aldonisis. Sinasabing ang kalamansi ay nagmula sa bansang Tsina at kumalat na ito sa Silangan gaya ng Filipinas at Indonesia.
Ang kalamansi ay namumulaklak ng kulay putî o kung minsan ay mapusyaw na lila. Bilog ang mga prutas nitó na kulay berde kung hilaw at kulay dilaw kapag ito’y hinayaang mahinog sa punò. Manipis at makinis ang balát ng prutas ng kalamansi.
Tumutubò ito sa maaraming uri ng lupa, mula sa luad hanggang sa batong apo, hanggang sa buhangin, subalit pinakamaganda ang tubò nitò sa mabuhanging lupa o luad na hindi tinitigilan ng tubig, maraming patabâng organiko, may pH na 5.5-7.0. Marami rin ang nagtatanim nitó sa kapatagan.
Maraming gamit ang kalamansi sa Filipinas. Kinukuha ang katas nitó at ipinoproseso upang gawing inumin na tulad ng ginagawa sa iba pang maasim at matamis na prutas. Ginagawa din itong marmelada na ipinapalaman sa tinapay. Ang katas nitó ay ginagamit na pang-alis ng mantsa sa damit, pang-alis ng amoy at dumi sa katawan ng tao, pampaputî ng balát, at siyampu. Ginagamit din itong panggamot sa pangangati ng balát, gamot sa ubo, pang-alis ng pamamagâ, pampurga, at kapag inihalò na sa paminta ay pampalabas ng plema. Ang mga ugat ng kalamansi ay isang sinaunang gamot sa bagong panganak, at ang dinalisay na langis mula sa dahon ay gamot sa kabag. Maaari din itong ilagay sa pasô at gawing pandekorasyon sa hardin. (ACAL)
Ang bátsoy ay isang espesyal na putahe na pinamana ng mga Tsinong nanirahan sa Panay. Ito ay sopas na ang pangunahing sabaw ay mula sa pinakuluang buto at karne ng báka, baboy o manok. Sinasangkapan ito ng hilaw na pansit, karne, bituka ng baboy, at mga lamang-loob, hilaw o nilagang itlog, sitsarong baboy, at kadalasan may sariwang dahon ng sibuyas o dinikdik na pritong bawang.
Ang bátsoy ay unang niluto sa La Paz Market sa Iloilo ni Federico Guilleran, Sr. noong 1938. Ang kaniyang resipe ay isang imbento lamang ngunit dahil dito ay naging popular ang kaniyang karinderya. Una niyang inimbento ang sabaw o kaldo mula sa nilagang baboy at báka sakâ nilagyan niya ng hilaw na pansit. Ayon sa kaniyang anak na si Federico Guilleran Jr. una itong tinawag na “bats” st nilagyan ng “tsoy” hango sa putaheng chop suey.
Sa ngayon, ang bagong henerasyon ni Federico “ Deco” Guilleran ang nagpatuloy ng negosyong batsoy. Sikat na sa Iloilo ang Decos Batchoy at halos lumaganap ang tindahan ng batsoy sa iba-ibang panig ng lungsod at sa Maynila. Nilagyan ng bagong lasa ang batsoy na naging katakamtakam sa masa. Ang batsoy noon na pansit lámang ang sahog ay nilagyan na ng maraming pagpipiliang lasa. May sabaw na baboy, báka at manok, pansit, mga hiniwang karne at atay, dahon ng sibuyas, dinikdik na pritong bawang, at ang malutong na sitsarong balat ng baboy. Sa Lungsod ng Iloilo si Federico ay tinaguriang “Father of La Paz Batchoy.”
Noong 1945, si Teodorico Lepura ay nagbukás din ng kaniyang kainan sa La Paz Public Market na batsoy din ang tinda. Unang ibinenta ang batsoy sa halagang dalawampung sentimo kada mangkok. Nagkaroon ng mga bersiyon ang mga kainan. Ang mainit na sabaw ay nilagyan ng pansit miki, mga lamang loob ng baboy na gaya ng atay, bituka, puso, hiniwang karne ng baboy o báka, at itlog. Kadalasan unang kinakain sa batsoy ang pansit at sahog, kasunod higupin ang mainit na sabaw at puwde ding humingi ng isa pang extra na sabaw o kaldo. Ang Ted’s Old Timer La Paz Batchoy ay isa din sa mga sikat na tindahan ng batsoy sa Iloilo. Dahil sa popularidad, nagbukás na ito ng mga sangay sa Maynila, Cebu, Bacolod, Cavite, at sa malalaking malls na gaya ng Gaisano at SM. (RPM)
Ang Ramadán ay malaking panahon ng pangingilin ng mga Muslim tuwing ikasiyam na buwan sa kalendaryong Islam. Sa buong panahon ng pangingilin ay kailangang mag-ayuno sa pamamagitan ng pag-iwas kumain at uminom mula pagsikat ng araw hanggang paglubog ng araw. Ang pag-aayuno ay ginagawa para maturuan ang isang tao na magsakripisyo, magpakakumbabâ, at maging mapaghintay.
Panahon din ito ng araw-araw na pagdarasal. Humihingi ng patawad para sa kanilang mga kasalanan ang mga Muslim, nagdarasal para sa kanilang kaligtasan, at laban sa masamâng espiritu sa araw-araw. Nililinis din nilá ang kanilang sarili sa pamamagitan ng disiplina at kawanggawa. Nagtatapos ang Ramadan sa Eid ul-Fitr o Hari Raya Puasa. (RBT) (ed VSA)
Isang tila laro ng kalalakihan ang fagfágto, ngunit isang bahagi ito ng ritwal sa pagtatanim ng mga Bontok. Bahagi ito ng nakagisnang siklo o salítang pagtatanim ng palay at kamote sa loob ng isang taón. Ginaganap ito sa buwan ng Agosto, kapag natapos nang anihin ang palay at kapag magtatanim naman ng kamote. Pumuwesto ang dalawang pangkat ng kalalakihan sa magkabilâng pampang ng ilog o sa magkabilâng panig ng bukid sa tabi ng mga tinipong bato at magpapahusayan sa pagpapatama ng ipinupukol na mga bato sa isa’t isa. Magpapatuloy ito hanggang ideklara ang lesles o araw ng pahinga. Ipinahahayag na panalo ang pangkat na nagtamo ng kaunting bukol at sugat o kayâ ang pangkat na na makalusob at makatawid sa posisyon ng kalaban.
Ngunit bilang ritwal, itinuturing na suwerte ang magtamo ng higit na maraming pinsala at malaking bukol sa ulo. Higit diumanong mag-aani ng marami at malalaking kamote ang pangkat na ito. Sa araw ng pahinga, idinadaos sa bawat tahanan ang mangmang o ritwal ng pagkatay ng baboy o manok bilang pasalamat sa masaganang ani. Sa hulíng araw ng pagdiriwang, nagsasáma-sámang muli ang magkakapangkat upang maglaro ng kagkagtin, isang uri ng labanan na kamay lámang ang ginagamit. Sa panahon ng lesles, may pangkat ng kabataang lalaki na lumilibot at nananapatan, isang ugali na tinatawag na tsad-ayaket, upang makikain sa tahanan ng mga katsangyan o mariwasa sa komunidad. (VSA)
(29 Mayo 1906-10 Pebrero 1945)
Isang aktibong peryodista sa Ingles at gerilya noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, itinuturing siyáng “bayaning liberasyon” dahil nasabugan ng granada at namatay hábang nangunguna sa pagsagip sa mga bilanggo sa Unibersidad ng Santo Tomas.
Ipinanganak si Manuel C. Colayco (Man·wél Si Ko·láy·ko) noong 29 Mayo 1906 sa Lungsod Pasay kina Rufo Colayco at Petrona Carlos. Nagaral siyá sa Mabini Elementary School sa Ermita, sa Manila High School sa Intramuros, at Ateneo de Manila. Sa Ateneo pa lámang ay lumitaw na ang hilig niyang manunulat. Naging unang editor siyá ng Guidon, ang diyaryo ng mga estudyante, at ng anwal na Aegis. Pagkatapos noong 1930, nagturo siyá sa UST. Naturo din siyá sa ibang paaralan hábang nag-aaral ng abogasya sa UST na natapos niya noong 1934.
Naging editor siyá ng seksiyong Ingles ng La Defensa at naging unang editor ng Philippine Commonwealth. Noong 1939, nahirang siyang punò ng delegasyon sa International Eucharistic Congress sa Budapest. Nagbiyahe din siyá sa Estados Unidos.
Pagsiklab ng digmaang Pasipiko, nagpalista siyá sa hukbo at nagboluntaryo sa tanggulan ng Bataan. Nakasáma sa Death March, ngunit pinalaya ng mga Hapones sa Tarlac.
Kaagad siyáng sumapi sa kilusang gerilya at naging pinunò ng 7th Manila Unit ng Allied Intelligence Bureau. Naglathala din siyá ng Freedom, isang diyaryong gerilya. Sa liberasyon ng Maynila, nagboluntaryo siyáng pinunò ng pangkat ng sundalo para sagipin ang mga bilanggo sa Unibersidad ng Santo Tomas. Pumosisyon siyá sa main gate ng UST at itinuturo sa mga kasáma ang mga dapat lusubin nang lumagpak sa harap nilá ang isang granada. Isa siyá sa mga nasawi noong 10 Pebrero 1945. May marker na pang-alaala sa kaniya ngayon sa Darham Plaza, Lungsod Pasay. (GVS)
We deworm our stags during the hardening stage. From my experience, the best time to deworm them would be early in the morning 4 am. There is rigorous peristaltic movement of the intestines during the early morning hour. Thus, when the chicken is given a purgative at this early hour, it is effectively and totally dewormed. The purgative is aided by the peristaltic movement of the intestines enabling the bird to eliminate all the parasites and worms from inside. As we approach the last leg of the stag derby, let us focus ourselves on our moulting cocks. At this time, they are 90% done. Much has been written about giving them cod liver oil and a high protein diet. I would like to emphasize that Vitamin E is essential. Aside from it being a fertility vitamin, it is also responsible for cell elongation. Since feathers are made up of cells, we have to give our cocks Vitamin E to aid in their feather growth. The best form of Vitamin E is Wheat Germ Oil. This will make their feathers shiny, as well. After deworming, feed the chicken one tablespoon of bread and milk at 7:00 a.m. and continue with their regular feeding in the afternoon.
do we fast the bird the afternoon feed before deworming at 4am? Jayvee
You can give half feed the afternoon before you deworm them 4AM. give bread n milk 2 tbsp n feed them regular amount again that afternoon.
tanung ko lang ulit sa inyo yung nireseta nyo sa manok ko na gamot sa bulutong..yung nabibili sa botika na isang tableta lang eh matutuyo kagad yung bulutong ng manok?? importante po kc ang gamot na ito lalu na sa mga nag-iimport ng manok galing states dahil kinakapitan ng fowl pox ang mga ito kahit na matatanda na sila. Hampaslupa
Isoprinosine tablet can be given at 1/4 tablet per bird and apply terracortril eye ointment on the external lesions. These medicines are available at mercury drug. Aside from the medication that I posted, I forgot to mention that you can minimize the occurence by giving fowl pox vaccination 3 days after their arrival.
i have a stag here that catched a cold last week, gave him amityl, he has consumed about 10 tablets already but still his cold is coming back again and again. no signs of weakness though from him, he looks ok. i am worried as to why his cold won't get away, i am afraid he might lose his resistance and die. any good alternative for him doc? btw, is it safe for a farm worker to play with dogs and also touch the cocks? what about if these dogs drinks the water intended for the chickens, is there an adverse effect too? Partner888
COLDS, CORYZA, ROUP & RATTLES and all the **** that ruins our birds respiratory system makes our hobby miserable. If the case is life threatening, its best to go to Mercury Drugstore and buy Ceporex Capsule or Cefalexin Capsule to get rid of the problem. Cleaning the passage with Bactidol or oral iodine makes the procedure complete. Since this forum is not really proper for me to elaborate the proper procedure, I hope you will have time to join the Academy as I will discuss this step by step. The water in the claypot has protozoa. It is unsafe for your dog.
ano kaya pinaka-mabisang gamot sa halak (rattles) nang manok....parang di tumatalab yong mga binigay ko...kahit 7 days na...at least the next time i give them....di matagalan....Ka King
kung gusto mo na tumatalab para sa HALAK (rattles) ng manok, I give ceporex capsule 250mg, sold in Mercury drugstore, for 2-3 days. Clean the upper tract of the bird by using a forcep with cotton that was dipped with bactidol oral antiseptic to clear the mucous that produces the rattling sound. It takes more time when veterinary preparations are used to contain this problem. This is one reason why I recommend the use of human drug preparations.
pra sa amin mga baguhan lang sa larangang ito mahirap talagang mag alaga ng mga fighting cock. ano po ang pinaka basic na gagawin if yun alaga mo ay may sipon anong pnka effectibong gamot ang ibigay..Mr. Twin
For colds, give Ceporex 250mg 1 capsule a day for 3 consecutive days. If it persists, you may continue for 2 more days which makes it 5 days.
in injecting a cock which part of the body do you suggest best suitable for injection. others have said, neck part...stretching the skin when injecting for cocks having sipon...or halak...for giving them injectable vitamins.....it's on the thigh....Ka King
B-12 should be administered intramuscularly in the chest (pecho) 45 degree pointing to their vent. That is the best site and you should use a tuberculine syringe.
I have a farm there in the PI. My handler went to your seminar, his name was Ruben, and he was in the 9th batch. I spoke to him earlier today and he informed me that on of the stags I sent earlier this month died yesterday. He said he spoke to you about it and you seem to think it was from a heat stroke. The VET in town also said it was a possible heat stroke. He noticed the bird sick at 4:00 am, and it was dead at 7:00 a,m. It was in a fly pen with plenty of shade. My question is, can a rooster possibly have a 'heat stroke' this early in the morning? The sun just came up. I understand it takes a while for an imported bird to adjust to the weather. But according to Ruben, the bird was very lively and seemed to be very strong before his death. When he told me the wing band # it broke my heart because it was my favorite out of the 9 that were sent. It was all of a sudden. He said he looked at the birds the night before, and they all appeared to be doing fine. Then at 4:00 am, the next morning just that one was sick. They all get the same food and same VIT and Electros in their water. They are given fresh water 3 times a day. Oh by the way the others are doing fine. You input is greatly appreciated. PaulHayes
paul..it happpened to me also...not only once...but twice. the first was a young stag that came from hawaii...a sonotal-kelso. the second one was from georgia....a kelso broodcock. weather/transport stress i think were the cause. they were still very much alive during the night..only to be found stone dead the next morning. the long haul i think were very stressful for them. i recommend to ship the birds to your broker 10 days prior to shipment to the philippines. they can rest for a while in california and regain another strength and energy for the next long haul. Buhawi
In the first place, the standard operational procedure would be to conduct a necropsy (autopsy) of the dead bird to investigate what happened internally. Heat stroke can happen in the morning especially if the humidity is high. The weather in the Philippines has been weird these past 2 weeks. It's hot in the mornings considering we are approaching December. An indication of heatstroke are sunken eyeballs. If not heat stroke, I suspect that your bird must have had a digestive problem called ENTERITIS. Enteritis is the inflammation of the intestines. This trauma is very painful for the bird and can lead to sudden death.
My advice for new arrivals would be to feed them boiled grains mixed with pellets. The proportion is 50-50. This will aid in their digestion and prevent digestive stress.
i suspect also the .heat stroke..as the culprit.fowl are easily stressed by too much heat. an imported broodcock arrived..he was in the moulting state when we shipped him..2 days after he arrived...he was found stone dead.night before..he was still crowing. since then...i avoid shipping fowl on moulting process. Buhawi
NEW ARRIVALS
First Day: You should wash their face including their beak and their throat with bactidol oral antiseptic.....Their shank should be washed with soap and water....The first feed to give them is 2 tablespoons of bread and milk....And the following feed should be 50% boiled grain and 50% gamebird pellets. This feed mixture should be given continuously for 2 weeks....It is best to apply Red Kote (scarlet oil) on their face and shank to prevent mosquito bites that would lead to fowl pox lesions....Antibiotic flushing is done in the evening. Use Vibramycin 100mg capule or Ceporex 250mg capsule sold in Mercury Drugstore. This is to clean their system.
Second Day:
Give electrolytes in their water for 1 week.... Inject B12(.5cc) or Coforta(1cc) intramuscularly in the evening. Third Day: Vaccinate against fowl pox in the evening....After 1 week (10th day), give NCDB1- la sota vaccine. Quarantine ends on the 17th day.... Newly arrived birds have to be quarantine before introducing them to the rest of the flock.
one of the brood hens currently in use has rales with nasal discharges, just want to ask if its ok to give ceporex 250mg, does it affect the fertility or the hatchability of the eggs laid after the administration? Leo Martin Miso
Since your broodhen has colds and nasal discharge, it's best to isolate it right away because it might infect the broodcock and the other hens, as well. You have to clean its nostrils and throat by using a forcep with cotton dipped in Bactidol. Giving Ceporex is okay. I hope it will be contained within 3 days. If you give antibiotics for 5 days or more, it will affect the hatchability. Using it for 2-3 days will have minimal side effects. Aside from the antibiotic, isolating the hen itself would deprive her of being mated. Thus affecting her fertility..Let's hope she recovers right away and things will be back to normal.
written at the dosage portion of the water soluble vits or antibiotics, indicates that it should be given 3days or 5days consecutively, so what does it mean? does it mean, 3 or 5days on a monthly basis or on a weekly basis? Leo Martin Miso
If antibiotic is given, it should be done on a monthly basis. Vitamin preparations are given every other week.
for my follow up question doc, is it ok if i'll give water soluble antibiotics to my broodfowls for preventive maintenance purpose? Leo M Riso
you may add antibiotic to their drinking water then follow it up with vitamins.
i built a breeding pen that is good for about 5 to 6 trios. i found out later that a portion of my breeding pen is being hit hard by the sun. since then 2 broodstag and 2 pullets were victims of an unknown sickness, more likely a cold virus inside their body. their seems to be an enlargement on their esophagus. anything to cure this doc? thanks again. Partner888
The part you are referring to must be the trachea. Check the placement of your water bowl/claypot. Is it exposed to direct sunlight? .I suspect that the water in the claypot is hot. Therefore when the chickens drink it, when they get thirsty, it is hot. This can cause swelling of the trachea.. Even if the claypot is not exposed to direct sunlight but the area is closed and hot, the temperature of the water in the claypot can still get hot. Thus, the trachea is also affected..Giving Ceporex 500mg capsule for 5 days might do the trick.. If not, surgery is needed. Usually, 8 out of 10 that I treat, get well after I conduct the minor surgery. Try to eliminate the direct sunlight by putting sun brakers, like leaves, to give shade. They may suffer more during the summer months..If they don't have appetite, force feed them. This is demonstrated in detail in my vcd.
i have this one stag that is sick.. I am not one too cull a bird unless he is suffering that bad...i think he has potential..anyhow the problem is not gaining weight and his face has been white for two months now.....i have dewormed him and debugged him.....there is no MUCUS or signs of a cold....i gave him antibiotic AMOXICLLIN..that usually works on my birds but it does not work on this one....what else could i do....i have also got this one battlecock that has a little PALE around the earlobes of the rooster but he still fights well...again on this bird there is no sign of a cold....but he is a little underweight....what could this disease be...you response is appreciated. Ghetto Grappler
Your bird has a digestive and circulatory problem....digestive- either parasitical or bacterial....circulatory- anemia....There is something wrong with the system in your farm. I suggest you send one of your caretakers to the Academy soon. It will be difficult to discuss lengthily in this thread....You may call me at 09165742427 between 9am-6pm....The antibiotic you gave is for colds and will not address the problem... Your battlecock that is pale in the earlobe will deteriorate in a months time. Give B12 with iron....Refer to my other answers to a similar query in this thread...
I just want to ask what kind of disease/ailment about a stag that looks like healthy and fine, then all of a sudden, it suffers a 'paraplegic symptoms'.. The stag develops placcid weakness of the legs..Yung stag ay lumaking malusog, at di nagkakasakit.. Chris Jr
It seems that your bird has Mareks Disease. This particular virus is hereditary. How old is your stag? Does it have siblings? Did you just buy this? It is worthy to note that birds that have this virus will not show any symptoms until they are 6-9 months old. The evident clinical sign is that their legs are straddled or they would lay down on one side. The virus attacks the sciatic nerve causing the leg paralysis. Unfortunately there is no treatment for that. The best that you can do is check on the parent stock and eliminate the suspected carrier- either the broodcock or the broodhen.
Is it advisable to have the next batch of chicks to be vaccinated with this Mareks? Can we use the surviving stag/pullet for breeding that was not affected with this disease? Or it cant.. because its a carrier of this disease...May history yung kaibigan ko na may manok na sya na nagkaganun.. Then bumili sya ng another pure bloodline pero yung anak ay nagkaganito.. Nakakahawa ba yung mareks thru fecal-to-oral route? or hereditary only.. Chrisjr
It is HEREDITARY that is why you shouldn't breed them anymore. It will be useless to continue the line.
Regarding Mareks Disease again...What is the use of the Mareks Vaccine.....Is it to cure the disease? If not, then there's no way you can prevent this disease once your fowl is infected...Its then advisable to have your stocks be vaccinated with Mareks.. chrisjr
Mareks Disease can be eliminated by removing the affected broodfowl that is the carrier of the virus. When you go direct to the problem then what would be your reason to still give the vaccine?...The virus is hereditary and contagious. This can be transmitted by egg to egg in the incubator. It is because of this that we give the Mareks vaccine so the disease does not transfer to the other lines....Bottomline is to eliminate the broodfowls (either the cock or the hen) that has the virus.
i have a pullets imported from alabama... they have been in my place for 3 months but some pullet still don't lay eggs.. can you please give me some advice so my pullets will lay eggs.. Jerome 2985
Check if your pullets are overweight. The most prolific layers are the ones that are lean. Identify which ones do not lay eggs. Feed them separately to trim down their weight.... Remember that those that are heavy won't be as prolific as the lean ones.... Monitor their weight.
ask lang po kong whats the RIGHT TEMPERATURE before the LIGHTS in incubator is TURNED OFF and the TEMP after its TURNED ON... Bulik 12
The most favorable temperature for incubation is 101 degrees Fahrenheit. Humidity should be kept at 50-55
whats the best vitamin to give to our broodcocks? my friend told me to give them wheat germ. i am not sure though if i it is available in our locality. is there any vitamins that will make my broodcock sexually active? Partner888
You may inject them with testosterone propionate- .5cc given intramuscularly once a week for 5 consecutive weeks. This will improve the sperm quality and definitely increase their libido. Give them vit A ,D and E injectables for maintenance once a month.
i got a problem with my broodhen, she eats her egg everytime she lays, what are the solutions to overcome this kind of problem? Are there remedies to cut this kind of habit? Sanamaswerte
Egg cannibalism is a bad habit, which is the result of boredom. Your cage might be too small and her nest might not be comfortable enough.... Having an aluminum leg band & spurs on their shank should be avoided.... Sometimes it is good to put them in the range again for them to forget the experience of pecking their eggs.....put a lot of pingpong or golf balls on the ground to confuse your hen.
i mated my sweater broodhens last november 20, three days after nangaitlog yong isa ng isa; then sunod sunod na, hanggang naging 3 na yong itlog NGUNIT hanngang ngaun 3 pa rin itlog... mag ttwo weeks na; 3 pa rin; i wonder why? di naman cla masyadong mataba and i gave them calcium every other day and injected them BEXAN XP every week aside from adding some FEED ADDITIVE; their feed is 50-50 TBIRD SUCCESSOR PELLETS and grains. Extreme20s
I don't use grains during breeding time. My suggestion is you omit the grains in your feeding formula.
u mentioned b4 that BEXAN XP is a good maintenance to a cock. Ask ko lang po paano ang pagbibigay?once a month,twice or what,ok din po bang bigyan din ang mga inahen?Thanks a lot po and more power. Lastpunch
Bexan xp can be given twice a month as maintenance dose. You may also give it to the hens.
ano ho bang gamot sa 2yr old cock na naglalaway kapag kumakain? may kahirapan din syang kumain
dahil nalalaglag lang ang mga grains and pellets, dumudulas sa bibig nya. ano ho bang sakit ito? Hiddenblade
First of all, I need to know how long this has been going on... Excessive salivation is an indication that there is an infection in the upper digestive tract... Examine for any abnormalities inside their beak/mouth portion as he may be suffering from CANKER...I need more clinical signs for a more accurate diagnosis.
follow up lang po ito sa post ni hidden regarding sa naglalaway na manok. Yung sa akin nakita ko na may nag swell sa bibig nya ano po gagawin ko dito? Yung isa naman po ay me secretion sa tainga nya na mabaho. Pano po gamutin yun? Thoi73
I think that's CANKER...call me so you will know what to do...
what is the difference between bexan xp and bexan sp? i have a friend who just used 'sp' instead of 'xp' to his broodfowls...base on the advertisements and labels its obvious the xp is for fighthingcocks and sp for swine....will 'sp' be benefecial to broodfowls or it will only cause problems later? RBSilangan
Bexan xp is B complex with liver extract. I have not used the Bexan sp yet and I'm not familiar with the dosage.
is it true that we should first empty our chickens before we give antibiotic {ceporex/chloromycetin/(amoxycillin/penicillin)250mg/500mg)}? does it in any way affect their metabolism? Pago
It doesn't matter. You can give it with an empty crop or a full crop. Chickens don't have a stomach. They have a crop and a gizzard and they can tolerate being given antibiotics.
Bumblefoot/tibak is the result of an overweight cock that is kept in a hard packed ground. 'Flat Footed' chickens that have a high roost may also lead to bumblefoot...Some would treat them surgically. Remember, though, that once you incise them it would invite more infection making things worse...In the past, I used to do Cryosurgery. I put dry ice on the foot pad burning the affected area and this would peel off in 3 weeks or more....Unfortunately, we don't have dry ice here in the Philipppine Islands. Thus, I shifted to rugby. Rugby seals the affected foot pad thus cutting the oxygen supply. Cover the area with a bandage and you can put an adhesive tape (leukoplast) to protect the foot pad that was sealed by the rugby...The causative bacteria of bumblefoot is STAPHYLOCOCCUS AUREUS which is an anaerobic bacteria. An anaerobic bacteria requires oxygen in order to survive. Thus, when you seal off the oxygen supply you prevent the bacteria from proliferating.
I forgot to mention that you have to inject 1cc. of Ampicin injectable on the leg of the affected foot after sealing it off with the bandage to prevent secondary infection.
At which specific part should i inject? and how many times should i do the procedure? i might do more harm than good, please advice.. g_ayo
You inject 1 cc of the Ampicin injectable intramuscularly in the meaty/thicker part of the leg muscle of the affected foot every other week... This is best explained in the Academy through actual demo. There is a chance that you will make a mistake if it is not properly shown first... I suggest that you join the Academy!
Nakabili kami ng broodhen, nangingitlog naman kaya lang palaging hindi fertile,ano kaya ang diprensiya ? rtb123r
Check on the broodcock. Check if your broodhen was mated properly. There are some broodcocks that do not mount at all... Giving vitamin E will improve fertility...Call me as I need more input for better diagnosis....09165742427.
on the range is it ok to put or to scattered waterer with different water soluble vitamins and antibiotic and electrolytes for prevention and maintainance aside from fresh water.. so that whatever illness they have it will automatically be treated.. LemonEDZ
Too many water additives in the range is not a good practice. First, you will be wasting a lot of money....The way to position your water with additives is to give them separately at 5 consecutive days for each...My advice is to make them thirsty (withold water for 4 hours) before giving the newly mixed medications. They will drink this thus maximizing the effectivity of the newly mixed drug.
what can we do to stop our hens or pullets from eating the broodstag feathers, they always peck on the stag feathers and eats it up. i am giving them laying mash full mix with a lot of vitamins,i dunno what deficiency they lack . Partner888
This is what you call boredom disease...Did you know that one mating is good for 72 hours/3days- egg that is produced is already fertilized... So what's the reason for keeping the broodstag with your hen all throughout the day? Once you observed that they have already mated, you can transfer the broodstag to the cord.... Does your broodpen have grass? If none, then you will have to move it to a grassy area.
what is the cure for the pale face stag....i have also got this one stag that cant gain weight..this ones face is red but cant gain weight..the pale face stag has gained very little weight so far its been one month..whats the remedies you got for me. Ghetto grappler
Have you dewormed them?....Deworm them first....Give the pale face stag Bcomplex with iron injectable .5cc for 5 consecutive weeks and then stop. You may repeat this after 2 months....To increase their weight, give them Purina hi-pro dogfood, about 6-8 pcs pelletized dogfood soaked in water(15 min) everyday.... Check their initial weight and check it again after 2 weeks. The chest should be full by then.
Meron kaming manok na bigla nalang d na makatayo. tapos after 2 days namatay. Nangyari din ito
dun sa kabilang manukan. Bigla nalang nalumpo. Ano kya reason nto doc. Benedict
Your bird may have died because of extreme weakness due to bacterial infection. What caused it puzzles me due to lack of information...
I have a 4 months old baby stag na nabali accidentally ang dulo ng tuka. Hirap siyang kumain dahil dito. Ano kaya doc teddy ang dapat para mapabilis ang pagtubo ng tuka niya? Blinker
Since he is still a stag (5 months), you can trim his lower beak to the level that they are equal... then after a few months his upper beak would grow normally...hence, the problem is solved and he would be as normal as ever.
I heard about the use of HONEY. Para saan po ba ito at paano ang tamang pag gamit? Noli28
Honey is a food supplement. I only give 2 drops per bird.
mga inahin ko,maigit isang buwan na hindi pa rin nangingitlog.kasi po sa Samar Leyte halos isang buwan na panay ang ulan halos araw-araw ay umuulan.ito ba ay may kaugnayan sa pngingitlog ng mga inahin.ano po ang dapat kong gawin para mangitlog sila. Paby09
Definitely the continuous rains can affect their egg laying....If they are overweight, this is the time to cut down their feed intake because fat hens won't lay....Feed them once a day-morning...Add more lights in your breeding pen- put on the lights at 4am and shut it off at 9pm....Give them B12 shots 2 times a week....Lastly, give them lactobacilli (Power Pak) as a feed supplement to enable them to lay more eggs.
inahin ko ayaw huminto sa pag itlog. August pa siya nagbibigay ng itlog kaya medyo na 'losyang' na ang katawan nya.. Gusto ko sanang i-condition ang katawan niya para i-mate sa ibang broodcock. Meron bang paraan para dito? Salamat po. Geraldtan
While everybody is consulting me that their hens are not laying, yours is the opposite...In my experience, for them to stop laying, you have to change their feed, drastically to a grain mixture (concentrate) without any laying mash or pellets. Then, dip the hen in a bucket of water for 5 consecutive days early in the morning. This would change their body temperature will alter their broodiness.
We are contemplating of using the Lactobacillus plantarum to enhance the birds’ immune system by mixing the plantarum solution with their drink. What can you recommend as the ideal frequency and dosage to use? Elson55
Lactobacillus is important during the developmental stage. Antibiotics flush out the harmful and useful bacteria as well. Lactobacillus aids in maintaining good intestinal micoflora. The commercially available product is yakult/chamyto and I give 1 tablespoon per head mixed in their feed... But how can you possibly use liquid form during the rearing stage?... This is when I use Power Pak as it comes in powder form. You can mix it to your crumble or pellet mixture. The ratio is 4 tablespoon to a half kilogram of feeds. Add a little water so the powder will stick to the pellets or crumble.... They will have better digestion and absorption. Thus. improving their immune system.
ano po ba mga priorities na gagawin para sa pag prepare ng materyales for breeding the broodcock and the broodhens ano dapat ibigay (vitamins,feeds) before and throughout the breeding season para maging healthy ang parents as well as the offsprings. Desertfire
1. They should have completed a good moult. 2. I give B complex shots (.5cc IM) once a week. 3. Vitamin A, D & E injectable twice a month. 4. For broodcocks, I inject testosterone propionate (.5cc IM) once a week for 5 consecutive weeks. 5. For broodhens, have a steady source of oyster shell in their breeding pen to ensure good eggshell formation.
is there any way aside from giving shots to broodcocks or broodhens by just mixing it through their feeds what would be the equivalent then of .5cc of shots in terms of mcg or mg is there any available in oral or tablet form of the above vits, and b-complex testerone etc.mentioned. desertfire
The best that I could recommend is Power Pak as their source of vegetable protein which is 46%cp. This will jack up your protein content. Add electrolytes like Electrogen or Forebird....
for a maintenance feeding program.....for stag 5-8 months, which will you recommend on it's content...60%pellets and 40% grains....or the other way around? at what age does a stag usually start to develop his body? Ka King
During moulting (Jul-Oct), the hens are put back in the range (lambat) for them to get fit in preparation for the breeding season. You may feed them a ration of 60% breeder pellets and 40% concentrate (trigo & jockey oats) while they are in the range finishing their moult. By mid November, they are almost done moulting and this is the time to change your breeding formulation to 100% breeder pellets. I use Purina Bio 200 or Successor or any lay pellets that consists of 16% crude protein. The supplements I recommend are lactobacilli (Power Pak), Poltrivite Powder & Forebird powder. Remember that fat hens won't lay so you have to keep them on the lean side in order for them to be good layers. Giving B12 shots and vitamins A, D & E injectables is a must! I place the broodcock with the hen only in the morning or in the evening. If you observe, they are sexually active during these times.
What I read from books and other thread, it is more on the protien content whether it s from grains or pellets. for the maintenance is 18 to 20 % crude protein dependent on what type of chicken you're handling. Thoi73
kung may broodcock kang galing sa mating....let's say 3 broodhen sa mating.....ilang buwan kaya pwede mong magamit yong cock....yong rest days/reconditioning stage niya para pwede mailaban. Ka King
The shortest would be 3 weeks. Cord him and give him your preconditioning mixture....so that he can easily adjust to your 21 day keep.
I hope you could share with me some insights with what to do with an injured baby stag, a mclean hatch. it injured its left leg when it got hung with the cord, a terrible mistake that my keeper did. it really disturbs me to see this very nice baby stag limping while going around. I think this has made him weak and now he pants a lot with just a short walk. My common sense tells me that i should just let it be, walking around maybe it might help stretch those torn muscles but i still believe there's more i could do to hasten its recovery. Cebungero
Walking around is okay. Its best to keep him in a flypen with a perch that's about 1-2 ft. high only. Make sure that there is a lot of grass to serve as a cushion. Sometimes, birds are able to recover from this injury. Give him calcium as well. My concern though would be if its the left leg that's injured. Remember the gaff is placed on the left leg. Its essential for the left leg not to be handicapped or with a problem.
I have some 2 week old chicks that have developed crooked toes. When they were hatched (incubator), they had perfectly normal toes. What could be the problem? The parents have normal toes. I feed thunderbird baby stag booster and mix vitamim ADE in their water. Waikom
Your 2 week old chicks have a case of Vitamin B 2(riboflavin) deficiency. The side effect of this is the crooked toe or what we call curl toe paralysis. You may purchase Vit. B2 from Mercury Drugstore. When your newly hatched birds have curl toes, it's best to immediately give them Vit. B2. Otherwise, it can become a permanent disability.
how to kept the egg before to put in incubator? how many days to kept it na ndi sa masisira yun semilya......mr.twin
Place them in an egg carton tray with the pointed part of the egg facing down at a 45 degree angle. They should be in a dark room with cool temperature. Rule of thumb is:' The lesser the number of days that your eggs are stored, the bigger the chance of hatchability.'
how many days that is very much safe for an egg to stay in the fridge before putting it in the incubator? give us some insights or procedure from collection to putting it in the fridge and in transferring to the incubator. some say that it's safe for an egg to stay 10 days in the fridge others 14.....doc, which is which...Ka King
The best way to put the eggs in the ref would be: 1. Wrap the eggs in tissue paper. 2. When you put the eggs in the ref, make sure that the pointed end of the eggs are at the bottom and the rounded end are on top. 3. 10 days is the safest time to store them in the ref. The longer you keep them in the ref, the lesser the chances of hatchability. Before putting them in the incubator, put the eggs in an egg tray and let them sit until they reach room temperature. You will observe that there are cold and wet spots coming out of the pores. You have to wipe them every hour for about 6 hours. Then you can put them in the incubator.
anong sakit ba ito ng manok na nakakabulag, nagkakaron ng cheese like pus ang mata ng manok hangang sa mabulag.Di ko alam kung marek ba ito o chronic CRD dahil sa start sipon lang? ano po bang gamot ang inyong ma e papayo. Timiboy420
It is a case of chronic CRD and the cheesey like pus on his eye can cause blindness. The pus will have to be removed either manually
i have read a post of yours recommending piko grits, available at farmbreeds poultry supply (if my memory serves me right). what are these for? how should i give them to my birds? do i have to include them as part of their regular feed or i can give them separately? wont they cause indigestion? Kalotski
Piko grits are essential stones needed by a birds gizzard to hasten digestion. You can make it available to them at all times by placing it in a claypot. Place them either inside their teepees or in their flypen. Don't give stone grits 4 days before the fight.
regarding my 7 day old chick...i have observed since i put it in the brooder, one of its eye slowly
moved to close. just this morning....sa tingin ko....nabulag na yong isang mata nya. he doesn't show any weakness.....what seems to be the problem nang chick ko doc? saan po pwedeng bumili nang stone grits...or yong mga grits na pinapatuka nang manok to exercise their gizzards? are they available sa mga poultry supply? Ka King
Clean the affected eye with cotton dipped in saline solution. Then, apply terracortril eye ointment. Stone grits are available in a poultry supply store. I get my piko grits at Farm Breed Poultry Supply. You may also buy them in any special pet store that offers stonegrits for exotic birds.
May cockerels ako na nasa flypen bawat isa. Ang problema ko kapag binibigyan ko sila ng tubig na inumin ay nilalaro nila hanggang sa isinusuka na nila at muling tutuka-tukain. Kaya marahil ay maninipis ang dibdib at payat sila. Ano ba ang magandang gawin doc? Meron akong isang 8 months old stag na may ugali na nag papahabol sa kalaban after a few buckles. Yung mga kapatid naman niya ay hindi naman kumikilos ng ganoon. Pwede pa bang itama ang ugali niya na nagpapahabol? ano ba ang dahilan at nagiging ganito ang manok? Sagrada
I term this condition as water sickness. One reason is electrolyte imbalance. So giving them elctrolytes daily for 10 days can improve the condition. Another cause is external parasites so have them dewormed regularly. Lastly, move them to a grassy area. Give b-complex shot 2X a week for one month. This particular rooster (na nagpapahabol) was traumatized before and developed this habit.
have a hen right now who has no symptoms of illness it just happened that every time i feed them on the breeding pen i observed that she’s not eagered to eat unlike the other hens after 5 days i decided to separate her when the time i hold the hen its all breast shes very thin right now no sign of pale face the only thing i observed is that her foot is a little dry.. i try to feed her with rice and give her antibotics and fowlpox pill im just taking chances on this hoping her to recover and this day im planning to deworm ang give antibiotics hope you can give me some advised regarding this matter sir before my hen say goodbye....Bonster
Your hen was deprived of nutrients. The dryness of the shank is a sign of dehydration and malnourishment. I recommend that you feed her through a tube. Rule of thumb: Do not deworm your bird when it is weak. This can result to death. Fowl pox tablet/medication is given only if there are pox lesions . Giving this could only weaken your bird.
just curious if its really malnourishment i feed them royal conditioner and successor pellets all the hens are healthy naman nagiisa lang talaga syang parang tinamaan ng unknown na sakit i give mothyl tablets may nakapagsabi that the lesions is in the intestine is it possible? sinusubuan ko lang po sya doc lagi naman busog...Bonster
This particular hen is being bullied by the other hens in the pen and is not getting her share of the feed. Thus, she is malnourished. If there are white nodules in the upper digestive tract (pallate) then the intestines may be affected. This is what you call wet pox. When you check inside the beak and there are no lesions, giving mothyl x will only weaken your hen.
I give mutyl x because some of those chicks have the indication of fowlfox already. Thoi73
Isolate the birds with pox lesions. Apply terra cortril eye ointment on the lesions alternating it with iodine for 3 days. It is best that you prevent it through vaccination. Give the fowl pox vaccine to the other batches of healthy birds next time to avoid similar problem. The birds with lesions can no longer be given the vaccine at it will aggravate the situation.
thanks doc. Will do the vaccine. Question lang, di ba pag nagvaccine ako, dapat lahat, paano yung less than week old pa tirahin ko na rin? Thoi73
The earliest age to apply pox vaccine is between 3 weeks to 1 month.
What is the difference between B1B1 and La sota? Thanks. Jude
B1B1 and La Sota are the 2 strains of NCD (New Castle Disease) virus and are considered lentogenic virus (low pathogenic strain of virus). The difference is how it would be administered. I would like to answer this in a program designed for gamecocks and not for broilers... Have you ever heard or experienced a chick 1-2 months old that died because of avian pest? In my years of experience, mortalities from NCD is prevalent during 5 months onwards, especially among cocks. This is for you to think about... You should give B1B1 first and the La Sota will follow. It cannot be the other way around. I give the B1B1 on the 3rd week and the La Sota on the 2nd month. Once your flocks are only immunized with B1B1 and there is an outbreak of La Sota type of virus in the vicinity, then definitely, even if your chickens were vaccinated with B1B1, they can still get infected. Likewise, if you only vaccinated them with La Sota and a farm near you got hit with B1B1 strain of NCD, the wind can easily carry the virus and infect your farm.
i thought that the vaccines used by the boilers are the same as the one used by gamecocks? we already tried using vaccines that were intended for broilers. is there any adverse effect on it? Partner888
Yes, the vaccines used by the broilers are the same as the ones used for gamecocks.... What I am pertaining to is the vaccination PROGRAM designed for GAMECOCKS.... Some veterinarians follow the vaccination PROGRAM designed for broilers....
I brought 7 doz of eggs to the Philippines last June...which I know it is very late in the breeding season. Since is this is the only time of year that breeders here in US have eggs available. We've lost a whole lot of chicks due to diseases even though we've vaccinated them and some died due to in-fighting at 1 month old. Out of 31 that hatched, only 15 have survived. My question is...do you still recommend hatching eggs this late? Finedemocrat
Here in the Philippines, the most favorable time for us to breed is Dec.-Feb. We stop breeding from March-May as this is the rainy season. This is why its difficult to bring the eggs in June. You have to modify your facilities to adjust to the weather wherein you can control the rain and draft.
wanna ask how to clean eggs na may putik. i mean marumi sa labas dahil dun sa lupa nangingitlog ang broodhen ehh though may egg basket naman? Extreme 20s
Clean the eggs using damp tissue or cloth. Some use water with antibiotic. As a general rule, cleaning it would be a minus factor when it comes to hatchability. You should never put a dirty egg in the incubator. Dirt can be a medium for bacteria proliferation. To avoid the soil/putik, I suggest that you find the cause or source of the mud and correct this. Saw dust would help correct it. Put the nest box down on the ground to invite the hen to lay there.
someone told me to never clean the egg with damp cloth coz this would remove the natural protection of the egg. is that true??? RemSantiago
Yes. This is the reason why I said that it would be a MINUS FACTOR if you clean the eggs as this would affect their natural protection and hatchability. As much as possible, avoid cleaning it.
ano po kaya ang madali at mainam na pamalit sa grass? Wala ho kasing damo na matuka ang manok sa yard namin. Rookie007
Nothing can substitute carabao grass. Giving them alfalfa tablets is a good supplement. This would make them feel that they were corded before... You can also use green leafy vegetables as a natural supplement like cabbage, lettuce and mongo sprout.
About Alfalfa tablet, saan po b nakakabili nito at paano ang tamang pag bigay sa manok? Meron ka bang idea kung magkano ito? At tungkol naman po sa iba pang supplements tulad ng carrot, lettuce,tomato, etc... ito po ba ay inihahalo sa feeds during feeding time o ibinibigay ng bukod sa ibang oras? Honda
Alfalfa tablets are available at GNC. With regards to the other supplements like carrots, cabbage, etc. all the information will be given to you in the Academy.
I also don't have carabao grass in my backyards. Got my Alfalfa tablets 500mg from GNC, how often do I need to give my chicken everyday ba or one a week. Sadiqeme
You can give 1/2 tablet every other day for 2 consecutive weeks. Rest for a month and then continue. You can also give cabbage, lettuce, mongo sprout in between.
is it ok for a broodstag or cock to still breed when he is moulting? though not yet fully moulted, only the tails and some feathers. Partner888
Its a rule of thumb not to use a cock that hasn't finished moulting. But if it is almost 80%-90% done, then its okay. Do not keep them together with the hens the whole day. Monitor them to prevent the hens from pecking on the pin feathers.
I got a question doc, in your NCDB1B1 vaccination it is in your program that it should be done on the 21st day from hatch what if doc I will do it 7 days ahead magbakona ako sa 14th day? Is it ok? For the past few days doc yung mga sisiw ko napakasigla 5 weeks old nato doc ha completo sa water soluble pati na sa mga anitbiotic na para sa tubig at tama naman yung pagrotate ko sa gamot, tapos bigla silang nanghina tapos d kumain. Ano dapat gawin ko doc anong gamot na maibibigay ko? Charltonmc
There are some programs that advice you to do it on the 7th day. This is how they do it with 45 day broilers. But for me, it has been my practice to administer B1B1 in the 3rd week and the La Sota on the 2nd month.
You will have to give your 5 week old chicks oral antibiotic. Give Keflex suspension administered with a dropper at 4 drops per chick. The trouble with sick birds, they don't drink water anymore and this is why you have to give it to them individually. I need to know what medicines you have already given....Are your chicks in the brooder or in the range?....Isolate the sick birds....Check if there is a draft where they are situated....Also check if there are molds in their feeds. Make sure their feeds are fresh and clean. Sometimes we neglect to check on the feeds...I need more clinical signs.... Were you able to observe their droppings?How's their droppings?....
what i meant was the broodcock is just starting to moult, the 1st to go were some of his tails and also feathers but his back is still intact. yea, we do separate them with the hens. so when is the right tiime for him to stop breeding? Partner888
You cannot compare the quality of the sperm produced when a rooster is in its perfect state of health & feathering compared to a rooster that's in his 1st stage of moulting. If you really want to use him, then
Yung mga sisiw ko doc nandyan pa sa brooder pro nirange ko cya partially for 3 hrs everyday tapos naman sa brooder f the weather is good... I used the sagupaan antibiotics doc and from the lacpue drug products, sulmet which is imported and imported electrolytes... Ok lang doc after sa B1 Lasota ko na efull range ang manok doon sa bondok na??? Charltonmc
The medicines you are giving are good for prevention but are not strong enough for treatment. You need better medication to treat the existing problem. Use cephalexin suspension. Give it orally at 3-4 drops per bird (Use a medicine dropper.) for 5 consecutive days. You may range them as long as they are healthy- feathers are fully grown and their chests are fully developed.
like to ask you how to administer injectable Vitamin A & D to pullet for better hatchability and Monohydrate Creatine for pointing. And if I can give it along with B 15 injectable? Finedemocrat
I hope you were able to find the answer in page 12 & page 9...I would like to share an additional tip and program for you to follow. You may give Vit A, D & E injected deep intramuscularly every 3 weeks for 4 times. This is within a 3 month period. The reason we give it deep in the muscle is that some birds have an adverse reaction. We may observe a lesion or sore at the sight of the injection. Therefore, it is best to give it deep intramuscularly.
i have a hen having problem in her right eye always crying, i use so many medication such as oxy rid, deworm with bunga or capsules from agrivet but still in vain and the last recourse i id is dropping her a tabbaco leaf juice which could abate the cause but still exist. Abe Zamaro
yung imported kong kelso laging nakapikit ang isang mata at laging nag mumuta sabi ng handler mukhang mabubulag daw,baka ang dahilan din noong nakawal ang isang manok ko sinugod niya ang imported ko na nasa kulungan at ang manok na nakawala ang siyang namatay,isa rin siguro ang dahilan kaya lagi siyang nakapikat parang tinamaan sa mata. Paby09
I have this cockerel wherein one of its eye turn reddish and it seems that his vision was greatly affected.....eyes seems to go blindness. Ka King
There are many factors that can trigger eye problems/infections. According to the signs and symptoms given by ka king and paby_09, their problem is not viral. This must be a case where the eye was traumatized-hit by a spur or a nail. The eye (orbit) is very sensitive with a lot of nerves. When a nerve ending is cut or injured, it is painful and the tendency is to keep the eye close. Immediately administer antibiotic ointment (terracortril) on the injured eye before it becomes a permanent disability. Another factor that can affect the eye is toxic fungi. Toxic fungi can make their eyes itchy. If they scratch their eye, there is a possibility that their nail would cause the veins to rupture leading to blindness. Depending on the extent of the damage, giving antibiotics can sometimes be futile since the damage is irreversible. Keep their pens as clean as possible to prevent proliferation of fungi.
Can you please give information regarding Control and Prevention of AVIAN MALARIA. Yanbuwarrior
Avian Malaria infections are caused by a blood parasite. Transmission is by mosquitos and it invades the red blood cell. Control, to be successful must depend on breaking the life cycle of the malaria parasite by eradication of mosquitos or by isolating the flock from the vector by suitable housing. Application of Red Kote and Vetrx is beneficial because the scent of the substance would ward off the mosquitos. Drug treatment has limited success and the only medicine I know that is popular in the Philippines is Pyristat.
in case of my hen, she was at range in clean carabao grass and under the short tree with playmates, she has no history of accident only i noticed upon i transferred to my yard she was affected by coryza as she is keep on picking her feathers all day long but i manage to cure them and that is the outcome i notice when she is physically fit her eye is dropping with water and her lower eyelids is collecting morning glory and i have washed thier face again and dropped this tabacco leaf juice for 4 times and again it will reduced the affected but still again start to drop stronger and i pity her as she is start laying eggs and the offspring offcourse will be much affected, confused: Abe Zamarro
Coryza attacks the sinus and is the cause of the tearing. This bacterial infection causes the inflammation of the head....There are somethings that I want to clarify. Call me.
I have 2 pullets in my breeding pen..They looks healthy. But the problem is ....They have a very low percentage in hatching..First pullet---- 0 hatching out of 10 eggs. 2nd pullet---- after 10 days sa incubator, there's 2 egg probable out of 10 eggs. Broodstag is healthy. Active. Incubator tested with different eggs. 9 out of 10 eggs hatched. I dont know where's the problem Sir. Chrisjr
based on my experience, the first 7 eggs of my hens are worthless. so we just eat them. i only start incubating from the 8th egg onwards. i'm interested in doc's answer. Amigo
Amigo's answer is right. Try considering it. Have you observed if the broodstag is sexually aggressive? If not, you may give testosterone shots to increase his libido. Remember that once an egg is layed, it should sustain the embryo for the whole 21 day incubation. When an embryo dies during incubation, it is a sign of nutritional deficiency. Give the broodcock and the broodhen vitamins and nutritional supplements, particularly Vitamin E as it is the fertility vitamin.
just like me, there are a few if not many are having problem with our feeding program. i know this will be discussed thoroughly during the academy, but would appreciate much if you could share a bit of your program from day old chick until it turn out to be a stag. if you could share some insights as to what give and when to stop....also, when will be the right time to start giving grains. Ka King
Day 1 to 1 month: Chick Booster Feed (Bio 100) 2 Months: Stag Developer Feed (Bio 200), Dry Feeding, Ad Libitum 3 Months: Stag Developer Feed (Bio 200), Dry Feeding, Ad Libitum 4 Months: Mix 80% Stag Developer Feed (Bio 20), 20% Grains (crack corn, trigo & oats). If you prefer concentrate, it should be hammermilled.
The rest of the feeding formula will come out in my second book. It'll be presented in chart form. Of course, this is part of the syllabus of the Academy! Join us when you can.
1. I have 4 months old stags that r range in my yard....i feed them pure stag developer and gives them electrolytes regularly (every other day)...last week i notice that some of them , their legs become bigger and unproportion...whats the cause of this??? is it from the food, electrolytes or from genetics??? 2. is it true that giving calcium supplements in your baby stags hinders them to grow to their maximum height???? 3. Doc,does injectable dries out cock???wat 'bout the capsules and tablets?? Guapo
You have to add grains to your feed when your stag is 4 months. Make the ratio 20% grains and 80% Stag Developer. Giving them pure Stag Developer can make their legs bigger. Approaching 5 months, increase the grains to 50%. This is part of the adjustment in their feeding for normal growth...The best calcium source is oyster shell grits. Do not give tablet form as this can lead to hypercalcemia....Injectables do not dry them up. But, improperly injecting them can damage their breast muscle. It also depends on what you give. What injectable? Vitamins? Antibiotics?
how do i reach the maximum growth (height) of my stags? six months na po sila pero i noticed, their growth are getting slower, will they still grow to high station. (Their Father is a high-stationed kelso naman and their mother is tall also) Arch Adonis
Forza Animale is a growth promotant. Try to include this in your medication program to improve their height...I do not know your feeding program. Give me more information because nutrition plays an important role in their growth.
1. How is Hypercalcemia acquired? i usually give Calcium Lactate tablets to my fowls, during conditioning, breeding, rearing (cockerels) thrice a week, i have been doin this since the yesteryears. Can you give me the adverse reactions or signs when a fowl is positive for the said disease. 2. I have this hen which has had 6 eggs from a Sweater mating, accidentally she escaped from her pen and was mated(?) (kinasta) twice on diff. occasion by a roundhead cock on cord. Said hen has had 14 eggs at present, can the succeeding eggs from the 6th egg be fertilized by the Roundhead cock who had two shots to my hen? 3. CP% of BIO 100, BIO 2OO, BIO 300? How long do i use BIO 200 in rearing period of chicks? 4. I heard that duck laying pellet is used by some breeders on their fowl during breeding, is this right? what are the implications? whats the best breeding feed for a fowl? 5. In lieu of Grass can Rabbit pellet at least help? Bushpitt
Hypercalcemia is not a disease. It is a condition wherein there is excessive amount of calcium in their system causing the bones to be brittle. Giving calcium tablets 3x a week during breeding and rearing is ok. Remember that its best to give oyster shell grits since its a natural source of calcium. You are right. The 6th egg can be the product of the roundhead cock. For all you know, maybe the roundhead cock mating the particular hen will be your lucky nick. If I were you, its better to give a reliable breeder pellet. Most of the feeds being made now are good enough and you do not have to use duck or rabbit pelllets...
what would be the difference on thier offspring if we use less than a year cock compared to more than 3 yrs old cock for breeding? if less than a year cock was used for breeding dok, would his fighting ability decrease after a month cording and giving proper conditioning? Yashku
As a rule, it is best to use sexually mature broodstocks for breeding....It is okay to breed a pullet with an older rooster or a hen with a stag. But I do not recommend breeding a stag with a pullet.
when are the months that you consider it as the breeding months in the calendar year....Ka King
Start breeding on Nov-Dec. and stop breeding by March-April especially May....Rule of thumb: You cannot compare the offspring produced from a Dec-Jan hatch compared to the offspring produced in the April-May hatch.
Pwede po bang bigyan ng ceporex 250mg ang mga 2-3 months old na manok? Because as I go over this thread i hardly found this na pwede and ceporex sa mga manok na may sipon (2-3 months)- what i see is stag (I assume that stag is 6 - 11 months)... Just asking your expertise - para hindi naman masayang ang mga manok.... at kung hindi pwede ano po ang alternative na gamot?......... leonarie
For the 2-3 month old chickens, you may give Ampicin 250mg once a day for 3-4 days.
i have a rooster that has been under medication for sometime. he is suffering from watery discharge from the eye and nose. the discharge smells awful and the skin under the infected eye has been swollen. and whenever the swollen part is pressed a jelly like discharge comes out of the eye and nose. i gave vibramycin 100mg as medication but this didn't improve the situation. can you kindly advice me for the treatment and nature of the illness of the rooster. Dannyboy
Your rooster is suffering from Coryza. Since it has been under medication for sometime and he continues to manifest the same symptoms, then the case is CHRONIC. It would be difficult to cure it at this stage.... Isolate this bird as he can be a carrier and can infect your flock. It is best for this jelly like material to harden into a cheesey material. This may be treated through minor surgery to remove it....Nose flushing can also be done to relieve the congestion.
Nose Flushing Put pressure on the palate and allow all the congestion to come out of their nostrils. Observing a little blood is normal because the lining is affected. You may repeat the procedure until all the mucous is drained clearing the nasal passage. Wipe the nasal discharge with tissue or cotton. Once the passage is clear, flush their nostrils using a syringe(without a needle) that has .5cc of Bactidol oral antiseptic. Do this 2x a day. Antibiotic therapy is a must. Give Ceporex 250mg for 5 consecutive days. These procedure is best shown through a demo and this is part of the Academy's instructional demo.
want to ask your input regarding the best treatment plan or regimen for coryza for chicks 4 to 5 wks old. i use sulmet and also baxidil as well as trisulak as recommended by some of my friends. dosages given as stated in the packaging of the medication. Efficacy of treatment is not really satisfactory so I just want to get ur input re: this subject. Partydude
The veterinary drugs that you mentioned are best positioned in your medication chart for prevention. When there is an outbreak, I shift to human preparation drugs as they have a dramatic effect and can effectively contain the problem. Rule of thumb: As long as it is not yet CHRONIC, it is easier to treat it. Giving Vibramycin and Ceporex for 2 consecutive days can cure the disease. Go over this thread as I have just replied to a similar query.
would just like to ask.. because many of our roosters have been sick with i dont know what they call this in english but here we call this.. 'kas-karo'... and i've tried ointments and soaps... but still it didnt work.. zal_jboy
This is a fungal infection. You may apply scarlet oil/Red Kote....If you need, I can spare you 1 bottle and send it to you via LBC.
one of my stags suddenly loss big weight and appetite. and pumutla po siya pero hindi naman masyadong maputla. and payat na payat na po siya. i don't know why? naisip ko he might be suffering from dehydration kasi his droppings are about 95% water. and wala naman po siyang sipon, even his nostrils are not sunken naman po. he is just 6mos old and he is on range now, but before he got sick nasa cockhouse lang po siya all the time. Arch Adonis
This is definitely a digestive problem and would be suffering from malabsorption syndrome. There is leg weakness & anemia brought about by poorly digested food in the intestine and diarrhea. Since he was penned in a cockhouse, he was deprived of all the essential nutrients........... You will be spending a lot on vitamins and supplements..........Dehado ka na, pagnilaban mo ang manok na iyan. Mahirap kapag may history of weakness
Disabled Chick: I have this newly born chick bout 2 days old now as of this writing; incubator hatch & found out that he has a deformed leg ' naka spread side ways ' only his left leg is deformed but the right leg is straight and natural..i do really pitty him ...Now my question doc ted since you are one of the best resource persons that we can go to... i would like to know your views & or diagnosis what might have caused it's deformity? Is there a possibility that the incubator set-up settings might have played a role that have caused its deformity? since the incubator that we used is NEW 'home made' this is the incubator's first test run...or is it a disease, genetics & or just plainly inborn..i'm really facing a blank wall about what went wrong...Hope that you can give some insights about this issue.. ligas paga2006
Factors that affect deformities in chicks are mainly due to low humidity. Lack of water inside the incubator to maintain an ideal 55-60% or a reading of85-87 degree is a MUST. Nutritional deficiency among your broodstocks would result to poor hatch and other problems. It is also a good practice to lower your temperature 1-2 degree(fahrenheit) lower the last 3 days before they start hatching to prevent the eggs from drying up. Discard the blower inside the incubator
just want your input regarding eggs that don't completely hatch. We had several eggs that were not able to fully hatch. most of them would start to crack and some of them even have the beak of the chicks out already but then they would just end up not haching fully. Is it a problem with the shell of the eggs being too hard to crack or just the humidity of the incubator? how would i adjust for it's humidity? we gave shell grits to our brood fowls during the duration of breeding. Partydude
Since all eggs had an embryo in them you have a hatchability problem and not a fertility problem. Nutritional and vitamin deficiency can result to poor hatch. Another factor could be the air inside your incubator. Proper humidity is 85 degrees(wet bulb). Too much moisture can kill the embryo while lack of moisture would give your chick difficulty to peck out. I don't recommend a fan inside your hatchery so that the chick can get out of the shell easier.
Laying Problem: I have a hen just have started to lay some eggs BUT the problem is she wont set her eggs in the nest that i have set-up for her..instead she prefer to lay her eggs on plain ground without any adequate protection like hays & others and this really bothers me alot...Now,Doc Ted how can we correct this problem in order that she will lay & set her eggs in the usual way... is this a sign that she will not be a good hen? Asiot
Some hens are not good setters, especially the pedigreed hens..........In your case, maybe she is confused and uncomfortable with her nest box. Try using a square or round nest box that is designed for the ground. Move her to another pen with this new nest box..........If this doesn't work, its best that you have an incubator ready.
Last night our handler called to inform me that one of our brood cocks suddenly died. Base on his story after he fed all the chicken he notice one of the brood cock inside the brood pen start having seizure and suddenly died. After few minutes he opened the brood cock’s body to check what went wrong. He applied what he have learned from the training in the academy and found out that the heart of the brood cock has grown bigger than a normal size of a rooster heart. He said he don’t see any sign of poisoning problem. What do you think happened to our brood cock? Sweater02
This might either be a problem of HEAT STROKE or SUFFOCATION. What time did it happen?..........Sunken eyeballs is a clear indication that he suffered from heat stroke..........Remember that enlargment of the heart is triggered by an increase in heart rate accompanied by labored breathing due to heat.
I was told that the brood cock died after early morning feeding and the brood cock is inside the brood pen with the brood hen. But all our brood pens are under the shaded area? Sweater02
When a broodcock is sick, remove him from the brood pen. Isolate him to enable him to recover by conserving all his energy.
Fertility enchancing supplement: Doc Ted; Would like to know what can you recommend to give our broodcocks & hens that are in the stage of breeding...what is the best supplement support for the cocks in order they have the optimum sustained vigor & energy...what are the fertilty enhancing supplements that is safe that we can give to this birds as a support..Lastly Doc, what is the best birds laying NEST material that we can put (ie. hay & others).. ligas
My recommendations are as follows: 1. Inject your broodcock with testosterone propionate(hormone) 1000mcg. Administer it intramuscularly with a dose of .5cc once a week for 5 consecutive weeks. This will initiate spermatogenesis, enhance sperm quality and improve the fertility rate. 2. Give Vitamin E or Wheatgerm oil. These are fertility vitamins. B Complex shots can also be given once a month. 3. For the nutrition aspect, include PowerPak in their feeding. For the laying nest, hay is okay but it invites parasites..........You may use old rugs as they won't scratch on it.
A friend of mine got a problem with his Broodcock. He ask me a favor to ask you with this. He said his Broodcock got a 'sipon' 2 days ago, he gave ceporex 250 mg for this symptom. Yesterday he's fowl ate well but this morning he said, 'di natunawan'.. When he check his droppings, its green with a white liquid droppings.... And 'Nanginginig ang paa' One of his neighbor says its a 'new castle disease' chrisjr
The broodcock has a respiratory problem with a complication because of the green & white droppings. First, isolate the chicken. Then, give boiled grains and semi solid food. Lastly, give him antibiotics..........
kahapon healthy ang sisiw hanggang hapon mga 2mos. old..kanina bagsak na parang nglalaway sya...mahina na...tapos parang umiipot ng dugo...ano po kaya yun? I am sam
Definitely this is a sign that your chick is suffering from coccidiosis. But for us not to guess, you have to do a necropsy(autopsy) on your dead chick. Without the bloody diarrhea that you've mentioned in your last thread, then we are inching into another kind of disease. Laboratory diagnosis is a must for you to accurately identify the disease. If the intestines are bloated, you're almost sure its coccidiosis or enteritis(inflammation of the intestines). They experience a tremendous amount of pain in their intestines and this is enough for them to die of shock! Remember that sulfa medication is the drug of choice either for prevention or medication.
im going to acquire a broodstag and pullets this coming july, mga 7mos. old po sila. mga anong months ko po sila pwedeng i mate? kailangan po bang hiwalay sila ng pens kapag di pa breedable or pwede na silang pagsamahin? jovie
It is best to breed them when they are sexually matured-over a year old. They will produce healthier and better chicks. Although they start laying as early as 6 months. Their eggs weigh 30gms or less. Once they are a year or over a year old, their eggs can weigh 40gms or more. I suggest that you mate them early in the morning or late in the afternoon. One mating is good to fertilize eggs for 72 hours(3days). Therefore, they do not have to be together in the same pen the whole time. Feed them separately to maintain their nutritional needs.
would like to solicit your good advise re: po sa isang cock ko...kasi po nanibago po yong eating appetite niya....dati po ay malakas po siyang kumain...ngayon naging picky na po siya at kaunti nalang po yong kinakain niya...nangngangayat na nga po siya. try kung nagchange nang pagkain at ganoon pa rin ang appetite....i tried soaking bread sa milk for 1 whole day din soft diet kinabukasan pero di parin nag babago. Ka King
There are many factors that affects your birds appetite. One major reason is his state of health. He might be anemic, wormy, lack of grits, electolyte imbalance or simply the extreme summer heat can affect his appetite. PIPITA can also be a reason......but you have to observe a nicotine tinged coloration under the tip of their tongue and that requires manual removal. Antibiotic might also be needed if he is sick and to stimulate his appetite, give B-complex shots twice a week.
what medication do you give to the chickens that have Fowl Fox disease...? jerome2985
1. Clean the face/head of the bird with iodine. 2. Apply terracortril eye ointment on the pox lesions. 3. Give them Isopronosine tablets at 1/4 tablet per bird for 4 consecutive days. Since you now have a history of Fowl Pox, the best way to prevent this from happening again is by vaccinating your chickens.
Nutrition plays an important role.......... I usually incubate the 1st 15-20 eggs. The chicks produced from these eggs are sturdy & healthy. You would observe that the chicks that were produced from the late matings are usually sickly. You cannot compare the quality of the first chicks produced to the late clusters. The remaining clusters are weaker and are vulnerable to extreme weather changes. Another is to inject testosterone propionate intramuscularly to the broodcock. This is not applied in just one site. Remember that hormone therapy is being done in an 'accumulative way' to enhance sperm quality. This is another secret that I would want to share to my Academy participants so that they will benefit from the Academy. These things are best taught and learned through actual demo in the Academy. Of course, vitamin E......... being a fertility vitamin.......... either oral or injectable, is a must for our breeding stocks as it would improve the hatchability. TJT
About incubators, we have Engr. Boy Ang of A.C. Ang Incubators a hatchery management speciallist as our speaker about incubation.
His Incubator display shop is in Los Baños, Laguna. The 100 semi-automatic capacity is Php 8,500 , the 200 cap. is 14,000, 250 fully automatic is 21,000. TJT
If you want to force moult your bird, you drastically change their diet from a high protein to a very low protein or viseversa. This would result in a premature moult. I learned this from Mr. Raffy Prieto, older brother of Don Mauro...He would put all his birds that he would want to force moult in a barn or a dark room...He would keep them there for about a month with only LUGAW(soft boiled rice with only 10% pellets) as their main protein. Feathers would start to fall down within 2 weeks. When the shedding is almost done, he would cord them outside and continue with the regular ration. It is important to know that giving them supplemental shots like vitamin injectables would delay their moulting process because the follicles would hold their feathers back again. Therefore, the only time to administer vitamin shots in when they are almost half way moulted...But for me, I will not interfere with mother nature. I want them to moult the natural way...TJT
would like to solicit your good advise re: po sa isang cock ko...kasi po nanibago po yong eating appetite niya....dati po ay malakas po siyang kumain...ngayon naging picky na po siya at kaunti nalang po yong kinakain niya...nangngangayat na nga po siya. try kung nagchange nang pagkain at ganoon pa rin ang appetite....i tried soaking bread sa milk for 1 whole day din soft diet kinabukasan pero di parin nag babago. Ka King
There are many factors that affects your birds appetite. One major reason is his state of health. He might be anemic, wormy, lack of grits, electolyte imbalance or simply the extreme summer heat can affect his appetite. PIPITA can also be a reason......but you have to observe a nicotine tinged coloration under the tip of their tongue and that requires manual removal. Antibiotic might also be needed if he is sick and to stimulate his appetite, give B-complex shots twice a week. TJT
'Inappetence' means lack of appetite... Your situation requires a thorough assessment...but, let me help you with a few suggestions to partially solve your problem: 1. Weather...especially the summer months...plays an important role. If your place is very hot, the bird's appetite will definitely be affected. Place them in a shaded area while the El Nino phenomenom is still on. 2. Make grits available to your birds at all times. 3. B Complex shots should be given often (.5 cc twice a week injected intramuscularly) 4. Your feeding system needs to be corrected. TJT
WARHAWK on white diarrhea
I was impressed that you sent me a picture of the actual problem of your hen...Definitely its not a case of a broken egg... If the egg is broken, the hen would exhibit signs of trying to expel or lay. The hen will die of blood poisoning in this case. The white diarrhea oozing out of the rectal opening is a symptom of 'avian salmonellosis'. This bacterial disease affects their intestinal tract..........It resembles paratyphoid infection. Pullorum Disease & Fowl Typhoid infect the reproductive organs of an adult chicken, establishing a chronic infection with direct passage of organisms to the egg as formation takes place. I suspect that your hen has a full blown infection & treatment might be futile at this stage...You can try using Sulfa Therapy for 5 days..........This condition can be prevented through the practice of antibiotic flushing- a must in your maintenance program. TJT
Thank you Doc, I also got the result from the Vet it is confirmed Pollorum. I just got the bird. 1) I want to know if it is contagious? 2) Is Pollorum only a disease for Hen? 3) I already quarantined her. Is it better to just destroy her or I can still breed her once she recover? 4) Is it possible that she is the only one affected (Carrier) by this disease from the flock or a few percentage of the flock has the disease? Warhawk
have this weird disease that has already killed three of my stags. it starts of on one leg of the stag. starts to limp around... then in two to three days it gets worse..i was wondering whats causing their leg to paralyze..one stag became completely paralyzed....another one can no longer even stand on the left leg what so ever...the third one was limping but when i examined him it seemed that he had sores on his face..with paleness...and also limping...this particular one healed up..i shot him up with TYLAN 50....He slowly recovered...now hes getting his weight back....So doc what is this type of disease...and whats causing this to happen....hope i explained it enough to get a good detail..also these stags faces could never turn. Ghetto Grappler
There are 3 signs that you have clearly stated: 1. LIMPING is a sign of muscular weakness. It can be mistaken for PARALYSIS... because the bird is DOWN. There is a possibility that the bird caught a disease and this was not treated properly leading to extreme weakness and can result to death. 2. SORES on the head is an indication of respiratory complication. That is why when you gave the antibitoic he slowly recovered. 3. PALE FACE is a sign of ANEMIA(palehead). To deal with this problem, give B Complex with Iron shots. TJT
Post battle care
There are 2 kinds of wounds- superficial wounds and internal wounds. These wounds, if not given the right treatment, can lead to permanent injury or even the death of our valued fighters. I would like to focus on the wrong procedures done in the cockpit and how to handle them. the manggagamots/quack doctors in the cockpit use big threads/upholstery silk threads for suturing the wounds. As a responsible owner, you may provide the manggagamots with surgical sutures that you can purchase in Mercury Drugstore. For the superficial wounds you may use Ethicon suture size 3-0. Internal wounds require absorbable chromic gut sutures. You will also have to remind the manggagamots to be careful and not to suture the muscles together with the skin. After suturing, put an antiseptic agent like betadine or scarlet oil. Another wrong practice is the use of oral penicillin tablets crushed and applied directly to the wound. I recommend that you use Ampicin injectable injected intramuscularly. The dosage is 1cc per bird and should be given between 3-5 consecutive days depending on the injury. Excessive bleeding can be stopped by giving Hemostan capsule 500mg (human drug) or Bloodseal (veterinary drug). Food and water intake will depend on the extent of the injury. TJT
You equip yourself with a tackle box and have the following things in your box: 1. Betadine 2. Cotton 3. Leukoplast bandage strip 4. Scarlet Oil (Red Kote) 5. Antibiotics like Ampicin injectable 6. Distilled water to dilute the vial 7. Ethicon Suture with needle (size 3-0) 8. Gauze Bandage 9. Surgical instruments like forcep and scissors. 10. Topical antibiotic ointment 11. Antibiotic capsules like ceporex or ampicin 250mg. 12. Hydrogen peroxide 13. Scalpel 14. Syringes
Try going to a big mercury drug store. Get the ETHICON brand that says silk suture with needle. Its a little bit more expensive but thats the best. You can also try to get some surgical suturing needle in some veterinary clinic or hospital.
After an eye injury. you have to put ice or a cold pack right away to prevent further damage to the eye. Clean it with a cotton dipped in a saline solution to remove any foreign body trapped in their eye. I use TERRA-CORTRIL eye ointment in mercury store to prevent infection.
Ano po ba ang alternate sa Rubramin injectable. o yun subtitutes?
Methycobal ampuole is the substitute. This is available in Mercury Drug Store. The usage is the same as Rubramin. Kindly refer to the medication chart in my book & video. If this is not available, the other substutite would be crystalline cyanocobalamin.
My father wants to know the Vet Rx - water ratio. He can't find it on the label. Speakeasy
Regarding your question about the dilution.................I mix 5cc of vetrx to a half liter of lukewarm water and i put it in a water dispenser sprayer. This would freshen them up and would act as a bronchodilator. Spray this on their face, under their wings and on the vent area. You can also use your vetrx, applied directly to their shank (2 to 3 drops per shank) and massage it gently as it would act as a liniment............ Take note that the last application of vetrx should be a week before the scheduled fight. TJT
Ano po ang mabisang gamot na maibibigay ko para sa mga 3 month old cockerels na may sipon at gaano po katagal ang gamutan? at vitamin supplements po ng mga sisiw na ma-irecommend nyo? Oanatam
For 1 month- 4 months old cockerels, you may put Gallimycin water soluble or Cephalexin oral suspension in the rim of their waterer. For 5 months & above, I give Ampicin capsule 250mg for 2-3 consecutive days. You can also use Baytril injectable. Make sure you provide them with good shelter to protect them from the rain and the wind. Do not leave stagnant water in the areas where you keep them. This could serve as a medium for bacteria to proliferate and could do more harm. I reserve the rest for the students in my Academy..........Otherwise, I might ran out of business Valuable & practical lessons are learned by the students of TJT Cocking Academy. This, coupled with the farm based concept & learning experience, makes the Academy attendees self sufficient and capable of handling the various problems that breeders usually encounter. They also become adept on the preventive measures needed to keep their birds healthy from breeding up to the time that they will be conditioned. TJT
One of ours stags died instantly when both of his legs dried up literaly. May I know what could have caused this and how do we treat and prevent this from happening again....I only took less than a week for both his legs to turn dry (tuyong tuyo both legs) bertoi
This is a case of extreme dehydration and I assume that what went dry is their shank. There are many factors that can lead to such a condition. For us not to guess, it would be best to open up the bird (necropsy) to be able to arrive at an accurate diagnosis. TJT
i have this broodcock that vomitted blood and after a couple of hours died...i don't know what causes this to vomit blood...
what kind of a disease is this and if this is also contagious to others?..San Vicente
Definitely this is a case of internal hemorrhage. Since you mentioned that he vomitted blood, the problem could either be in the upper respiratory tract or the upper digestive tract. For us to know, we have to open up the bird. TJT
as we all know it is time of the year that rainy season has just started and we need to have a vaccination program in place to prevent our birds have having some sort of sickness..now my question is CAN we include vaccinating hens that are already setting in the nest? Ligas paka
Actually, vaccination should have been positioned a month before so that they can increase their resistance and develop the neccesary anti-bodies needed to combat diseases. Now regarding your question........'If the setting hens can be included in the vaccination program?' Certainly, they can be immunized. In fact, what should be done is to vaccinate all your broodstock a month before you use them. Your setting hens willl benefit from this and even your broodstock. This would enable them to develop maternal antibodies which they can pass on to their offsprings. Thus, protecting the rest of your production. TJT
I have a winner who was hit in the wings, How do I stabilize the whole wing so the movements of the bird is limited for the injured part, and also can I give alaxan for wounded birds? Benedict
You may use Leukoplast adhesive tape to immobilize the injured wing. There are many ways on how to hold them together. This is best explained through a demo. You cannot give Alaxan to chickens. TJT
Tanong ko lang po kung ano ang magandang pamurga sa mga sisiw na 2months to 3months at paano po ba ang bagbigay nito?
You can use PIPEREX Powder or VALBAZEN Solution...When I give Valbazen, I usually use 1tsp. to a gallon of water placed in their waterer... You have to understand that a dewormer is poison to the stomach and the birds should not be consumed more than what they need. Before giving the dewormer, allow them to get thirsty first. Then, let them consume what they can in a span of 2 hours. After 2 hours, replace it with clean, plain water.
Diet for the wounded bird
The different kinds of wounds have specific diet rquirements to aid in the recovery of our wounded warriors. Assuming that the crop(upper digestive tract) is injured, withold food for 1 week. Allow them 2-3 dips of Pedialyte 2 times a day to prevent dehydration. When the wound affects the internal organs(lower digestive tract), withold food and water for 5 days. Take note that a rooster with severely cut intestines is as good as dead. Bringing him back to normal is almost impossible. He may recover from a cut in the gizzard but that will depend on the severity of the injury. For minor superficial wounds(muscles), give your rooster about 10 pecks of fruit, like an orange or an apple, 5 hours after the fight. Withold food and water for 1 day for a rooster with major superficial wounds(deep cut in the muscles). Fruits may be given the following day. A special food for the wounded bird is a combination of fruit(apple), lactobacilli(power pak) & cereal(cerelac) that you mix togther in a blender. Give 20gms of this mixture in a claypot. Once he enjoys pecking the semi-solid food, he will lick the claypot clean. We have to remember that protein is needed for recovery. Our wounded bird may have lossed a lot of blood. Give him B Complex with Iron. I have observed that after a fight, cockers just leave their wounded winners in the cage and deprive them of nutritious food. The bird's weight will dramatically drop and he becomes feather weight. Cockers fail to realize how important it is to give our wounded birds nutritious food during the recovery period. They need a substantial amount of protein and fat to be able to recuperate from extreme weakness.
Kung superficial lamang ang kanyang sugat, i give them few pecks of apples or ponkan (orange) just to bring back the loss moiture in them. I give boiled grains and pellet mixture the following day......around 1TSP............ if digetion is OK, give more protein supplement like ground beef, beef liver or soaked high protein dog food pellets. There are many procedures and a lot of observations that should be done to ensure you of a speedy and normal recovery.
After going through the monthly medication program during their growing stage (first 5 months)... comes the monthly flushing program to maintain a 'disease free' system----This is what you call BACTERIAL Flushing or commonly called ANTIBIOTIC Flushing. I recommend that you do this on a monthly basis (one dose) to cleanse their system of microbes or bacteria. Use Antibiotics like: Tetracyclines, Cephalexin, Doxycyclines.
Drugs used for flushing should be given as a 'single dose and underdosed'.
When you underdose a sick chicken, then that will result to resistance by bacteria. That is why we do bacterial flushing on healthy chicken only.
doc can you help me, my 2mo. old chicks is suffering from some kind of diarrhea, their droppings came out sticky with blood... a lot of blood actually, 24hrs. after showing these symptoms theyre dead & this day i just lost 2chicks to this disease... any info abt. this disease? how can i prevent or treat this deadly disease? i mean i need a potent drug to cure my 2mo. old chicks
The usual problem encountered by 2 month old chicks is a disease called coccidiosis. It is caused by a protozoa and the symptoms are: -intestinal hemorrhage, -bloody feces, -anemia, -ruffled feathers & -weight loss. For the treatment, the drug of choice would be Sulfa medication like ESB3 or Amprol which are available in the poultry supply.
One of my stags has 'halak'. I have injected robenstrep but of no effect and still it has 'halak' for almost a week.
#1.) give your Stag Ceporex Capsule for 3 consecutive days...You can buy it at Mercury Drug Store at I think P23.00/pc. #2.) Isolate him para hindi na makahawa pa sa ibang alaga mo.. #3.) regulate his drinking water while he still has 'halak'. #4.) if Steps #1 #2 #3 worked out, try giving him electrolytes and some vitamins to fully recover sa naging sakit nya...
Incidence of Gumboro (IVD) is now considered to be very high with most flocks experiencing either an early sub clinical infection bago pa lang mag 3 months of age or a mild sub clinical to severe clinical disease from 3-6 weeks of age. In many cases, the disease is modified by maternal immunity (natural immunity from the mother hen) at the time of infection. Therefore, giving the vaccine to those lesser than 2 weeks is not recommended...But, if there is a history of gumboro in your farm or you have a broiler farm within a kilometer range, I would suggest that you include it in your vaccination program.
gud day po tanong k lng po tngkol sa coforta 1cc po ba bale 100 sa tuberculin at 3x a week po para mabilis matapos moulting? at doc ano ba pwede ipalit rubramin kasi phase out na po....Lon
Kapag gagamit ka ng tuberculin syringe, ito ay nasa 1.0cc at kailangan ibigay ng dalawang beses sa isang linggo.
pakitulungan naman po ano po maganda gamot para dito sir bigla nalamang daw namaga yu mata niya kahapon nag mumuta daw sabi ng handler ko tapos ngayon yan napo ang itsura niya ano po maganda gamot para dit sir, sa ngayon po pina painom ko muna siya ng sumapen para matanggal po pamamaga niya..sipon po kaya ito o ano klasing sakit po ito..nung bata po ito manok na ito di po sila nag kasakit mag 3 taon napo siya kahit minsan di po nagka sipon doc ngayon po eto nalang bigl;ang nanyare po..tulong naman po doc...wenweng
Definitely, it's a worse case of Coryza. I strongly suggest that you give him CEPOREX 250mg capsule twice a day for 4 consecutive days. This is available in Mercury DrugStore........In some cases, you need to manualy manipulate the the eye portion or make a little incision to be able to remove the cheesey material that is embedded in the eyelid. Bring it to a VET right away.
tatanong ko lng po kung ano po mabisang gamot pag may mareks disease po ang manok panabong, kasi po sa observation ko meron po yung 2 stag ko nkta ko po kasi ung 1 mata nya na kumbaga sa tao eh katarata den ung 1 nman po mahinaang mga tuhod lagi po napapa upo pag binibitaw nmin. Rider
There is no known cure for Mareks. It is best prevented through vaccination rather than treated. Since it is a viral disease that permanently affects their NERVES and their INTERNAL ORGANS. Pinag-aaralan ko yung mga signs na nabanggit mo at sa tingin ko ay dapat mo pang suriin at baka di ito mareks kasi di dapat catarata ang makikita mo kundi 'graying' of the eye. Yung panlalambot ng tuhod kung binibitaw ay maaaring sign of muscular weakness. Mas makakabuti na dalhin mo sa isang diagnostic lab para makasiguro.
Mareks is now a common problem among breeders. Vaccinating them while they are young is the only way to assure you, na may proteksiyon ka sa sakit na ito. Noong ako ay nag aaral pa, 25 years ago................ ang paliwanag sa Merck's Veterinary Manual 6th edition na libro, na ito ay hereditary at ang complete eradication ng apektadong parent stock ang pinakamabuting gawin para tumigil ang pagkakaroon nito sa farm ninyo. That was the same move that me and Dr. Goy Goitia implemented and we were able to control it during the 80's. We were the veterinarians that got involved in dealing with it since there were only a handful of vets during those days. Paglipas ng ilang taon, ako ay nabigla sa mga bagong pagsusuri at mga bagong natuklasan ng mga dalubhasa tungkol sa virus na ito. Iginigiit nila na ang mareks virus contamination ay maaari nang makuha kahit sa DANDER ng manok at ultimo sa follicular sheddings.
Kaya ang mapapayo ko ay isama na ninyo sa vaccination program ninyo ang pagbabakuna ng MAREKS. Nasasa atin na lang ang pag-iingat at sundin ang goog hygiene and sanitation.
dapat bang bigyan ng B1B1 ang mga 2months old na sisiw ko kasi since sa paghatch nila hindi pa cla nabigyan.
.ilang buwan po imunity ng mga manok sa mga sakit kung binakunahan ko na ng B1B1,B1B1 LaSota,NCD, at ibang vaccine po. Bungoton
Kung ikaw ay magbibigay ng NCD initial shot, dapat pa rin unahin ang B1B1 bago ang La-Sota.
Ang day old chicks ay meron pang maternal antibodies sa kanilang sistema kaya hindi pa nila kailangan and bacuna........ Ngunit pagkatapos ng isang buwan, bumababa rin ang kanilang antibodies at ito ang panahon kung kailan sila dapat mabigyan ng NCD vaccine.
benedict on paling na buntot
Tama iyong advice na putulin ang buntot........ para hindi masanay ang muscular development ng isol doon sa direksyon ng kanyang pagka paling........ Dapat mo maintindihan na may kahinaan ang kanyang pangangatawan kaya nagkaganun ang tubo ng buntot. Importante na mapalakas at mapabilog mo ang kanyang katawan........ para sa susunod ng pagtubo ng kanyang buntot ay derecho na.
Feather picking are most frequently seen vices on birds..........especially kept in close confinement or lack of exercise. Ito ay isang bisyo na maaaring magresulta ng pagka 'boredome'..........Ito ay maari rin dahil sa ' deficiency kanilang pangangilangan sa nutrition' at 'mineral' sa kanyang pang araw-araw na pangangailangan. Nakakadagdag din ang iritasyon na dulot ng kuto o external parasite sa kanilang mga balahibo.
Sodiumbicarbonate is not really of importance...But, when they experience indigestion or have a problem with their digestive system, Sodiumbicarbonate is a first aid remedy! It neutralizes the pH(acid) content in their system.
The pigeon pellets and cracked corn mixture are okay for your hens but the abrupt shift in their feed can hinder their egg production for about a few weeks. Give them time to adjust to the new formulation.
meron akong biniling stag doc, at linipat ko sa farm ko . ang 2 manok na binili ko ay bigla na lang na hindi matunawan at namumutla mukha ng manok .hindi naman ako nag change na feeding . so yun 20 na stag na binili ko 2 ang nadali nang ganito so ang ginawa ko e nag change ako nang soft diet . ngayon nakakatunaw na pero ang pagputla sa mukha ay hindi parin nagbabago . meron kaya tong nakuhang virus or bacteria . ano po ang pwedeng gamot sa namumutlang manok. blots
Since they were just recovering from a digestive problem, dapat ay magamot muna sila ng isang antibiotic for 5 concecutive days. I suggest, while they are still adjusting to your new environment, it would be best to give them B- complex shot which can easily correct-------- PERNICIOUS ANEMIA while........................if the problem of his paleness is due to a condition like IRON DEFICIENCY ANEMA, then the treatment should be an administratin of Iron injectable mixed with b-complex and should be done every other day for five consecutive weeks.
Ilang taon ko rin hinanap ang kasagutan sa tanong na paghingal ng manok sa ruweda...at ang nakapagbigay sa akin ng malinaw na sagot ay walang iba kung di isang Amerikanong breeder na si James Pope.........Ang dahilan ng paghingal sa rwueda, kahit hindi pa lumalaban, ay ang sobrang tubig sa katawan ng manok(too much moisture in his body). Ang paghingal ay natural na paraan upang matanggal ang 'excess moisture' sa kanilang katawan.
Ang pamamaga ng mukha ay indication na siya ay may respiratory problem gaya ng coryza. Ang paglalaway ay sanhi ng excessive mucus. Maganda ay bigyan natin ng broad spectrum antibiotic at ang ginagamit ko na gamot ay pang tao. Ito ay vibramycin 100mg capsule o kaya Ceporex capsule 250mg. Medyo mahal lang nga ito pero napaka epektibo. Minsan ay kung ikukumpera mo sa sampung gamitan ng antibiotic na pang hayop ay mas nakakatipid ka pa rin kung ang ginamit mo ay yung mahusay at reliable na pang tao dahil sa 2-3 bigayan lang, ay magaling na kagad.
Ang Vitamin E ay tinatawag na Fertility vitamin kaya nakakabuti sa breeding. Ang isa pang nadudulot ng Vit E ay ang pag repair ng damaged tissues na maaari madulot ng sparring at training kaya nirerekomenda ko rin yun sa aking conditioning. Ito ay makikita sa page 26 ng aking libro at doon ninyo malalaman ang tamang paggamit nito sa 21 day KEEP.
Ang Vit E na pan tao na gaya ng Myra 300 E capsule ay pwedeng gamitin sa ating manok. Ang ginagamit ko ay Wheat Germ Oil capsule na nabibili sa mercury drug store.
Ang ipot na may pula ay sanhi ng coccidiosis at ito ay dulot ng PROTOZOA. Ang ipot na puti ay sanhi ng intestinal diarrhea or severe intestinal problem. Dulot ito ng bacterial o viral disease. Ang dilaw o greenish-yellowish na ipot ay maaring sanhi ng isang microorganism na spirochete. Ang spirochete ay slender nonflagellated, twisted microorganism........ Pagdating sa manok naman, ang tawag sa sakit na ito ay Borrelia Anserina(Spirochetosis). Sa tanong mo kung anong klase ang ipot ng manok na may parasite............Ang ma-oobserbahan mo ay malambot at di mapatinotinong pag-iipot. Malakas kumain pero di tumataba at namumutla dahil may kaagaw sa nutrisyon. Mas maganda na magpa fecal smear ka sa laboratoryo kung gusto mo maging accurate sa diagnosis mo.
Ang ipot ng isang healthy na manok ay katulad lang ng makikita mo sa kinokondisyon na manok. Ito ay kasing kulay ng pellets na pinapakain mo---brownish with a little whip cream on top of it........
Ang diarrhea ay isa lamang sa mga clinical signs ng Spirochetosis. Ito ay di common na sakit pero dapat pa rin pag ingatan dahil ito ay isang acute blood disease. Mortality can reach from 10 to 100%. Ang suggestion ko doon sa may sakit mong manok ay.............. mag antibiotic ka ng 5 days at dapat pakainin lang ng pellets or soft diet, hanggang gumanda ang panunaw at ipot niya. Makakatulong din na pag-bigay ng lactobacilli. D ko kabisado ang mga gamot na available sa Nigeria pero subukan mo yung may sangkap na SULFA or CEPHALEXIN.
Bakit yung manok ko na 10 months old na may sipon ay namatay nung pina take ko ng ceporex 250 mg. ang lakas pa ng umaga..since may sipon siya..pina take ko nun..Kinabukasan hindi na kumain at biglang na lang nanginig din parang lasing ok naman ipot hanggat namatay na lang siya. nung pinabuksan ko laman loob niya, yung atay ay ang laki..So, signed daw ng overdoss.Tanong ko, nakaka over doss ba yung ceporex 250 mg. sweaterlooking
Kung ating pag aaralan ang ngyari, mapagbabasehan natin na ang kinamatay ng manok, ay ang pag laki ng atay. Ang enlargement ng atay ay lumalabas lamang kung may sakit ang manok mo na lampas 8-10 days na. Kaya sa tingin ko, namatay ang manok sa delay of treatment, at nasa advance state na ang sakit niya bago nabigyan ng tamang gamot.
sweaterlooking... ,
sir ako po nakagamit na ng ceporex250mg ok man ang epekto... depende po cguro sa condition ng manok..yung akin nga hindi na makatayo ,dpa kumakain parang mamatay na talaga.. last resort nalang yung akin na painumin ng CEPOREX at pinaliguan ko. na ka recover pa..3 days ko cya pinainom ng ceporex..
sand sickness
Simpleng gamutin sana yan, pero napabayaan mo na ng matagal hanggang nangayayat ng sobra. Ang dapat mo sanang ginawa ng nagsisimula niya kainin ang buhangin sa kulungan niya ay nailipat mo sa kulungan na walang buhangin. Bacterial flushing and electrolytes therapy should have been done when the problem was just starting.
tanong lang po sa mga sisiw kong napisa nitong nakaraan dalawang buwan, noon pag mark ko sila diretso ang mga daliri nila. Pero ngayon 3 out of 9 bumabaluktot ang daliri sa gitna. yun crooked. Sabi ng iba kulang sa bitamina B o calcium deficiency. Pero sa brooder ko me ilaw lagi at kumpleto sa electrolytes na binibigyan ko twice a week at Score vitamins 3x a wk. Patuka na binibigay ko ay Bmeg Chick Booster yun nasa foil pouch at hinahaluan ko pa ng mega legend for chicks at cecical(3x a wk). Ano kaya ang dahilan bakit biglang bumaluktot ang daliri at sa gitna lahat.
Gamit ko ay commercial brooder na gawa sa plastic. Diba kapag sa incubator na sobra init ay nagkakaroon nito, bakit po nun lumabas diretso naman silang lahat. D kaya sa sobrang init nun brooder pen ko. Gamit ko nga lang ay 10 watts bulb. Kickcutt
This is a sign of B2/Riboflavin deficiency. Riboflavin deficiency can lead to curl toe paralysis. Mas dapat bigyan ng importansya ang present health condition ng mga BREEDERS. Sila ay dapat nakakondisyon at nabigyan ng kumpletong nutrition at vitamin and supplements bago magsimula ang BREEDING SEASON. Para doon sa mga sisiw na may deformity sa daliri, maari kayong magdagdag ng riboflavin in their diet so that they can recover, but if the curl-toe deformity is of long- standing,' irreparable damage has occured' and administration of riboflavin, no longer cures the condition.
on avoiding delousing them tru dip method
You can use GAMMA TALC POWDER thru dusting. Another procedure is to dilute the liquid insecticidal shampoo in a sprayer (dispenser) and apply it thru spraying. Maiiwasan mo na madilaan nila ang toxic na chemical na sangkap ng insecticidal shampoo. Delousing them should be done at the start of the keep.
Is it ok to vaccinate a moulting chicken ? I'm planning to vaccinate a newly arrived imported trio (fowl pox/La Sota), there will be alot left of the vaccine so i'm thinking of using it to my broodfowls/battlecocks that still on moult as a booster...
Yes you can administer their NCD b1-la sota booster shot even if they are moulting. Remember: Vaccinate only healthy birds.